AZYLANT – osoba ubiegająca się o → azyl (ang. asylum seeker), pozostająca w trakcie procedury azylowej. Termin dotyczy osób, które opuszczają swój kraj zamieszkania – przymusowo przesiedlone, zmuszone do opuszczenia ojczystego kraju z powodu wojny, prześladowań lub innych czynników zagrażających im lub najbliższym. Azylant [az.] to osoba składająca oficjalny wniosek o udzielenie azylu w innym państwie. Deklaracja zamiaru złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej może dotyczyć także innych osób (małoletnich dzieci, małżonka wnioskodawcy). W przypadku tzw. wnioskodawców z wieloma potrzebami (ofiary → handlu ludźmi lub dzieci pozostające bez opieki) uruchamiane są równocześnie mechanizmy ochrony oraz procedury azylowej.

Na obszarze UE obywatele państw trzecich składają wniosek o objęcie ochroną w pierwszym kraju UE, do którego przybyli. Statusu az. lub → uchodźcy nie uzyskuje się automatycznie, nieodzowne jest ubieganie się o niego przed organami państwa. Złożenie wniosku oznacza uzyskanie statusu osoby ubiegającej się o azyl (wnioskującej o ochronę międzynarodową). Pobyt az. na terytorium państwa członkowskiego UE jest legalny, przysługuje mu pozostawanie w państwie członkowskim dla potrzeb procedury do czasu podjęcia decyzji przez odpowiedni organ. Według unijnego prawa każda wyrażona ustnie lub pisemnie obawa przed prześladowaniami bądź poważną krzywdą w razie odmowy wjazdu kwalifikuje się jako wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej. Zasada non-refoulement (nikt nie może zostać zawrócony do kraju, w którym grożą mu tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie) zobowiązuje do udzielenia dostępu do terytorium (dotyczy także osób znajdujących się na granicy lub na pełnym morzu). Zawrócenia możliwe są z zachowaniem wymaganych zabezpieczeń i gwarancji prawnych (zgodnie z ustalonymi procedurami, np. readmisja, proces powrotu itp.), wydalenia zbiorowe (tzw. pushbacki) są zakazane.

W Polsce decyzje w sprawach udzielania i pozbawiania azylu wydaje szef Urzędu ds. Cudzoziemców (UdSC). Wydanie decyzji o udzieleniu lub pozbawieniu azylu wymaga uzyskania zgody ministra właściwego ds. zagranicznych. Az. ma szereg praw i obowiązków, złożeniu wniosku towarzyszą dodatkowe procedury, takie jak fotografowanie, pobieranie odcisków palców (obowiązkowe dla osób powyżej 14. roku życia), badania lekarskie i zabiegi sanitarne, szczegółowe sprawdzenie osoby (tylko w przypadkach uzasadnionych względami bezpieczeństwa i porządku), indywidualna rozmowa dotycząca okoliczności wskazujących, które państwo będzie odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, przekazanie dokumentu podróży do szefa UdSC itd. Wnioskodawca jest informowany na piśmie i w języku dla niego zrozumiałym o zasadach i trybie postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej, o jego prawach i obowiązkach wynikających z faktu złożenia wniosku, w tym pomocy socjalnej i medycznej oraz nieodpłatnej pomocy prawnej. Powody udzielenia azylu i procedura muszą być zgodne z zasadami prawnymi (określona ustawa lub umowa międzynarodowa).

Status az. mogą uzyskać jedynie cudzoziemcy (obywatele innych państw lub bezpaństwowcy), którzy tym samym zostają objęci władzą RP i mogą korzystać z praw i wolności zapewnionych w Konstytucji RP. W świetle polskiego prawa azyl nie oznacza statusu uchodźcy. [Kornela Oblińska]

Literatura: J. Balicki, Imigranci i uchodźcy w Unii Europejskiej, Warszawa 2012 • I. Kolowca, K. Strąk, Polityka wizowa, azylowa i imigracyjna, Warszawa 2009.