PANOWANIE W POWIETRZU – stan przewagi nad siłami powietrznymi przeciwnika, który czyni je niezdolnymi do efektywnego przeciwdziałania. Panowanie w powietrzu [pan.pow.] to termin charakteryzujący sytuację własnego lotnictwa i związany z określonym stanem sił w przestrzeni powietrznej. Z pan.pow. mamy do czynienia, gdy lotnictwo posiada przewagę (ilościową, jakościową) i inicjatywę, dzięki czemu jest w stanie narzucić wolę przeciwnikowi i ma możliwość wykonywania zadań bez znaczącego przeciwdziałania lotnictwa i naziemnych środków przeciwlotniczych przeciwnika.

W szerszym znaczeniu przez pan.pow. rozumie się taką sytuację w przestrzeni powietrznej stron, która powstała w wyniku aktywnych działań wszystkich rodzajów sił zbrojnych, w tym przede wszystkim sił powietrznych i wojsk posiadających środki do zwalczania elementów systemu obrony powietrznej przeciwnika i w której własne siły powietrzne, siły lądowe i marynarka wojenna mają możliwość wykonywania postawionych im zadań, nie napotykając silnego przeciwdziałania ze strony lotnictwa i naziemnych środków obrony powietrznej przeciwnika. Pan.pow. może być zdobyte dzięki rozgromieniu głównych sił zgrupowań lotniczych i naziemnych środków przeciwlotniczych przeciwnika, zniszczeniu zakładów przemysłu lotniczego, lotnisk, ośrodków szkolenia personelu latającego, lotniskowców uderzeniowych oraz zapasów paliwa i amunicji. Może mieć wymiar strategiczny, operacyjny lub taktyczny. Decydują o tym przestrzenne i czasowe wskaźniki, precyzujące, nad jakimi rejonami i obszarami oraz na jakich wysokościach i na jaki okres osiągane jest panowanie
w przestrzeni powietrznej.

Walka o przewagę i pan.pow. odgrywa znaczącą rolę w każdym konflikcie zbrojnym. Osiągnięcie pan.pow. stało się obowiązującą zasadą działań wojsk. Jego wywalczenie nie jest celem samym w sobie, lecz środkiem, który ma zapewnić pomyślne wykonywanie zadań operacyjnych i strategicznych nie tylko przez lotnictwo, ale również – a może przede wszystkim – przez siły lądowe i morskie. W jego osiągnięciu muszą partycypować wszystkie zaangażowane rodzaje sił zbrojnych i wojsk, oczywiście z dominującą rolą sił powietrznych.

W dokumentach NATO wyróżniane są trzy stopnie opanowania przestrzeni powietrznej. 1. Sprzyjająca sytuacja w powietrzu (favourable air situation) to taka, w której wielkość zasobów i wysiłku zbrojnego podejmowanego przez siły powietrzne przeciwnika jest niewystarczająca dla skutecznego przeciwstawienia się działaniom lądowych, morskich i powietrznych sił sojuszniczych. 2. Przewaga w powietrzu (air superiority) to stopień dominacji w przestrzeni powietrznej jednych sił nad drugimi, pozwalający tym pierwszym na prowadzenie działań przez siły powietrzne, lądowe i morskie w danym rejonie i czasie bez istotnego (wzbraniającego) przeciwdziałania ze strony przeciwnika. Przewaga w powietrzu to stan, w jakim własne lotnictwo dysponuje inicjatywą i jest zdolne narzucić swą wolę przeciwnikowi, posiadając na określonym obszarze i w części przestrzeni powietrznej swobodę działania uzyskaną dzięki posiadaniu większej liczby samolotów (przewaga ilościowa) o lepszych parametrach bojowych, lepiej wyszkolonego personelu latającego, efektywniejszego rozpoznania, dowodzenia i taktyki (przewaga jakościowa), a także wskutek wyeliminowania większości naziemnych środków obrony przeciwlotniczej przeciwnika. Posiadanie przewagi w powietrzu jest podstawowym warunkiem uzyskania panowania w powietrzu. 3. Panowanie w powietrzu (air supremacy) to stopień przewagi w powietrzu, w którym siły powietrzne przeciwnika nie są zdolne do efektywnego przeciwdziałania przeciwstawnym siłom powietrznym.

Panowanie i przewagę w powietrzu zdobywano i utrzymywano przede wszystkim w celu kształtowania dogodnych warunków do prowadzenia operacji połączonych, ukierunkowując wsparcie na ten rodzaj wojsk, na którym ciążył główny wysiłek w osiąganiu militarnych i politycznych celów wojny. [Janusz Karpowicz]

Literatura: J. Gotowała, Panowanie w powietrzu: historia i perspektywy, „Przegląd Sił Powietrznych” 2010, nr 2 • W. Michalak, Dominacja z powietrza, Warszawa 1999 • R. Szpyra, Zadania Siła Powietrznych w świetle nowej strategii NATO, Warszawa 1998.