PAŃSTWO – najważniejszy i zasadniczy podmiot prawa międzynarodowego będący suwerenną organizacją, posiadający określone terytorium, ludność, stabilny system władzy oraz wykazujący zdolność do utrzymania stosunków międzynarodowych z innymi państwami. Prawo międzynarodowe gwarantuje państwom [pań.] realizację praw zasadniczych, do których zalicza się prawa do: istnienia, niezawisłości, równości, utrzymywania stosunków międzynarodowych, czci.

Powstanie pań. to proces ewolucji historycznej, który może przybrać postać pokojowego ruchu emancypacyjnego, walki narodowowyzwoleńczej lub walki zbrojnej o dane terytorium. Zarówno powstanie pań., jak i jego upadek stanowi fakt historyczny. Pań. realizuje funkcje wewnętrzne i zewnętrzne. Te drugie to ochrona granicy zewnętrznej pań. oraz prowadzenie efektywnej polityki zagranicznej. Do funkcji wewnętrznych pań. należą: prawodawcza, administracyjna, porządkowa, gospodarczo-organizacyjna, socjalna, kulturalno-oświatowa.

ONZ uznaje 195 podmiotów prawa międzynarodowego za pań., które mogą przybrać strukturę pań. unitarnego (jednorodnego) lub złożonego. Cechami charakterystycznymi pań. unitarnego są: jednolity system prawa, jednolity system organów państwowych, jednolite obywatelstwo. Mogą przyjmować one formę scentralizowaną lub zdecentralizowaną. Pań. złożone składa się z co najmniej dwóch części (państw, jednostek administracyjnych), które stanowią jeden podmiot prawa międzynarodowego prowadzący wspólną politykę zagraniczną (unia personalna, unia realna, federacja, konfederacja).

Z funkcjonowaniem pań. nieodzownie powiązany jest system polityczny (system sprawowania władzy, system rządów). Pań. zgodnie z kryterium suwerennego władcy dzielimy na monarchie (dziedziczne, elekcyjne, absolutne, konstytucyjne, parlamentarne) i republiki. Podziału systemów politycznych dokonuje się również z uwzględnieniem kryterium relacji, jakie zachodzą pomiędzy organami pań. (system prezydencki, system parlamentarny). Specyfika poszczególnych państw pozwala również na wyodrębnienie systemów rządzenia: parlamentarno-gabinetowy, parlamentarno-komitetowy, kanclerski, prezydencki, półprezydencki.

Pań. mają swoje symbole narodowe podkreślające ich tożsamość narodową oraz odrębność i suwerenność od innych państw, takie jak herb, flaga, hymn państwowy/narodowy, pieczęci państwowe, barwy narodowe, dewiza. Pań. mają bardzo często dwie nazwy – protokolarną (oficjalną) używaną do określenia podmiotowości prawnej pań. oraz geograficzną (skróconą) stosowaną w znaczeniu ekonomiczno-geograficznym. [→ państwa nieuznane; państwo narodowe; integralność terytorialna; suwerenność] [Julia Tocicka]

Literatura: L. Dubel, J. Kostrubiec, G. Ławnikowicz, Z. Markwart, Nauka o państwie i polityce, Warszawa 2022 • P. Sarnecki, Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Warszawa 2013.