PAŃSTWOWE RATOWNICTWO MEDYCZNE; PRM – system powołany w celu ratowania ludzkiego życia i zdrowia. System PRM działa 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu, przez cały rok. W ramach działania systemu ratownictwa medycznego wyróżniono trzy podstawowe grupy podmiotów: są to organy administracji rządowej właściwe w zakresie wykonywania zadań systemu, jednostki systemu oraz dyspozytornie medyczne. Organami administracji rządowej są: minister właściwy ds. zdrowia, który sprawuje nadzór nad systemem na terenie kraju, oraz wojewoda, którego zadaniem jest planowanie, organizowanie, koordynowanie systemu oraz nadzór nad nim na terenie województwa. Minister właściwy ds. zdrowia w ramach nadzoru: zatwierdza wojewódzki plan działania systemu i jego aktualizacje; może żądać od wojewody wszelkich informacji dotyczących funkcjonowania systemu na terenie województwa; może żądać od wojewody dokonania czynności kontrolnych; może przeprowadzać kontrolę dysponentów jednostek oraz dyspozytorni medycznej. Wojewoda w ramach ustawowego nadzoru może żądać informacji, wyjaśnień oraz dokumentów od dysponentów jednostek i przeprowadzać kontrolę. Wojewoda tworzy i prowadzi jedną dyspozytornię medyczną w województwie (z wyjątkiem województwa mazowieckiego i śląskiego, gdzie ze względu na rozmiar i gęstość zaludnienia istnieje możliwość prowadzenia dwóch dyspozytorni). Dyspozytornia medyczna jest to komórka organizacyjna urzędu wojewódzkiego utworzona w celu przyjmowania i obsługi zgłoszeń alarmowych przekazywanych z centrów powiadamiania ratunkowego oraz zgłoszeń z numeru ratunkowego 999, a także wykonywania zadań przez dyspozytora medycznego.

Jednostkami systemu są szpitalne oddziały ratunkowe oraz zespoły ratownictwa medycznego, w tym lotnicze zespoły ratownictwa.

Ratownictwo medyczne ma na celu ratowanie życia i zdrowia podczas zdarzeń prowadzących do nagłej groźby utraty życia ludzkiego lub pogorszenia się stanu zdrowia. Polega m.in. na: bieżącej analizie zagrożeń prowadzących do nagłego pogarszania się stanu zdrowia lub groźby utraty życia ludzkiego; stosowaniu sprzętu i technik niezbędnych do ratowania życia i zdrowia ludzi; zapewnieniu ciągłości procesu ratowania poszkodowanych i zagrożonych ludzi na miejscu zdarzenia; zapewnieniu prowadzenia działań z zakresu ratownictwa medycznego przez osoby mające odpowiednie kwalifikacje. Zespoły ratownictwa medycznego w stanie dobowej gotowości do udzielania świadczeń nie mogą realizować w tym czasie zleceń od innych podmiotów ani udzielać świadczeń wynikających z realizacji umów (w zakresie świadczeń opieki zdrowotnej, w szczególności leczenia szpitalnego, nocnej i świątecznej wyjazdowej opieki lekarskiej i pielęgniarskiej, transportu sanitarnego w podstawowej opiece zdrowotnej). W skład zespołów specjalistycznych, które liczą co najmniej trzy osoby, wchodzi lekarz, a także pielęgniarka/pielęgniarz lub ratownik medyczny. Natomiast zespoły podstawowe liczą co najmniej dwie osoby, w tym pielęgniarka/pielęgniarz lub ratownik medyczny (bez lekarza). Z kolei lotniczy zespół ratownictwa medycznego składa się co najmniej z trzech osób, w tym co najmniej z jednego pilota zawodowego, lekarza oraz ratownika medycznego lub pielęgniarki/pielęgniarza. Jest wyposażony w specjalistyczny środek transportu, a do jego podstawowych zadań należy wykonywanie: lotów do wypadków w sytuacjach, w których zachodzi potrzeba zapewnienia pomocy medycznej osobom w stanach nagłego zagrożenia zdrowia lub życia; lotów ratowniczych – przewozów międzyszpitalnych osób ciężko chorych, z poważnymi obrażeniami lub zaburzeniami funkcji narządów, przewozu leków, krwi i aparatury medycznej oraz lekarzy specjalistów na konsultacje (zabiegi) w pilnych przypadkach, kiedy jest to konieczne dla ratowania życia lub zdrowia chorego; lotów w celu niesienia pomocy poszkodowanym w przypadku klęsk żywiołowych (powodzi, pożarów, opadu śniegu i nieprzejezdności dróg), katastrof i prowadzenia akcji poszukiwawczych; lotów sanitarnych.

Szpitalny Oddział Ratunkowy (SOR) udziela pomocy pacjentowi w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego. Świadczenia opieki zdrowotnej, których udziela SOR, polegają na wstępnej ocenie stanu zdrowia pacjenta oraz leczeniu niezbędnym dla stabilizacji funkcji życiowych. SOR organizuje się w szpitalu, w którym znajdują się co najmniej: oddział chirurgii ogólnej z częścią urazową, a w przypadku szpitali udzielających świadczeń zdrowotnych dla dzieci – oddział chirurgii dziecięcej; oddział chorób wewnętrznych, a w przypadku szpitali udzielających świadczeń zdrowotnych dla dzieci ‒ oddział pediatrii; oddział anestezjologii i intensywnej terapii; pracownia diagnostyki obrazowej; miejsce udzielania świadczeń nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej.

Lotnicze Pogotowie Ratunkowe (SP ZOZ LPR) działa w obecnym kształcie od 2000 r. (po likwidacji Centralnego Zespołu Lotnictwa Sanitarnego), składa się z 12 baz z Centralą w Warszawie. Przeprowadzona wówczas reorganizacja miała na celu ukierunkowanie działań lotnictwa sanitarnego na ratownictwo medyczne z powietrza. Do tego celu wykorzystywane są zespoły Śmigłowcowej Służby Ratownictwa Medycznego oraz lotniczy transport sanitarny, realizowany na krótszych dystansach za pomocą śmigłowców, na dłuższych – samolotów. W skład służby śmigłowcowej wchodzi pilot, ratownik medyczny lub pielęgniarka/pielęgniarz i lekarz systemu. W każdej filii LPR dyżur pełni jeden śmigłowiec ratunkowy, a na lotnisku Warszawa Okęcie samolot sanitarny. Gotowość do startu śmigłowca od momentu wezwania w lotach do nagłych zdarzeń określono na 3 minuty.

Jednostkami współpracującymi z systemem są służby ustawowo powołane do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, w szczególności: jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej; jednostki ochrony przeciwpożarowej włączone do → Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego; podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa górskiego – Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe i Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe; Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe – podmiot uprawniony do wykonywania ratownictwa wodnego; inne jednostki podlegle lub nadzorowane przez ministra właściwego ds. wewnętrznych i ministra obrony narodowej. [Gabriel Nowacki, Aleksandra Skrabacz]

Literatura: G. Nowacki, A. Skrabacz, Koordynacja działań służb ratowniczych podczas wypadków drogowych [w:] Logistyka w ratownictwie 2020, red. A. Chudzikiewicz, A. Krzyszkowski, Radom 2020 • Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, red. R. Gałązkowski, Warszawa 2010.