PIĄTA KOLUMNA – termin określający działalność grupy ludzi mającą na celu osłabienie przeciwnika od środka, od wewnątrz. Bardzo często mają one charakter zbliżony do działań sabotażowych. Termin używany jest również do określenia grup dywersantów mających skrycie atakować od wewnątrz. Działania piątej kolumny [p.kol.] mogą być jawne lub skryte. Siły, które gromadzone są w tajemnicy, mogą się otwarcie zmobilizować, by wesprzeć atak z zewnątrz. Wśród form działania p.kol. mogą się znaleźć akty → sabotażu, → dezinformacji lub szpiegostwa dokonywane w granicach linii obrony przez utajnionych sprzymierzeńców wrogich sił. Zasadniczą taktyką p.kol. jest przenikanie sympatyków przeciwnika do różnych struktur atakowanego państwa, a zwłaszcza na stanowiska związane z podejmowaniem decyzji politycznych i bezpieczeństwem narodowym. Z takiej pozycji członkowie p.kol. mogą dążyć do wykorzystywania obaw społecznych, stosując dezinformację, a także bardziej standardowe techniki, jak szpiegostwo czy sabotaż.

Pochodzenie pojęcia powszechnie wiąże się z wydarzeniami wojny domowej w Hiszpanii (1936–1939), kiedy to cztery kolumny wojskowe ruszyły na Madryt, a kolejna „piąta kolumna” żołnierzy miała rzekomo ukryć się w mieście w celu zaatakowania od środka i wsparcia w ten sposób zewnętrznego ataku pozostałych czterech. Termin ten szybko stał się popularny, najczęściej stosowany jest wobec wszelkich sił (nie tylko zbrojnych), których celem jest osłabienie przeciwnika od środka. [Paweł Lubiewski]

Literatura: H. Hermann, Działania specjalne w wojnach i konfliktach zbrojnych po drugiej wojnie światowej, „Zeszyty Naukowe AON” 2004, nr 56(3) • Inspektorat Szkolenia MON, Działania nieregularne. Podręcznik, Warszawa 1969 • B. Wiśniewski, Zwalczanie terroryzmu, dywersji i sabotażu, „Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Granicznej” 2004, nr 2.