POLEMOLOGIA – w zależności od podejścia dyscyplina, subdyscyplina lub specjalność naukowa zajmująca się badaniem wojen i konfliktów zbrojnych w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Pojęcie polemologii [pol.] wywodzi się od greckiego słowa polemos oznaczającego konflikt, spór, wojnę. Według Michała Huzarskiego pol. zajmuje się badaniem wojen i konfliktów zbrojnych w ujęciu interdyscyplinarnym, weryfikuje ich naturę i uwarunkowania, lokalizuje w czasie i przestrzeni periodyczność, intensywność, związki przyczynowo-skutkowe oraz skupia się na ich klasyfikacji. Perspektywę badawczą pol. stanowi założenie o obserwowaniu zjawiska wojny w sposób podobny do obserwowania innych zjawisk społecznych. Twórcą pojęcia pol. był francuski uczony Gaston Bouthoul (1896–1980) – dyrektor pierwszego na świecie instytutu polemologicznego (L’Institut Français de Polémologie) powołanego w 1945 r. w Paryżu. Bouthoul już pod koniec lat 30. XX w. proponował powołanie interdyscyplinarnej nauki o pokoju zajmującej się badaniem przyczyn wojen, ich struktur oraz roli. Proponowana dyscyplina miała skupić się na opracowaniu niezależnych i zależnych przesłanek pokoju na poziomach narodowym i międzynarodowym. Poglądy na ten temat przedstawił w sposób całościowy w opracowaniu z 1970 r. -Traité de polémologie. Sociologie de guerres (Traktat polemologiczny. Socjologia wojny). Kluczowe dla pol. w propozycji Bouthoula było założenie wyrażone w stwierdzeniu: „Od poznania wojny do poznania pokoju” (znane również jako „Jeśli chcesz pokoju, poznaj wojnę”). Tym samym Bouthoul zwracał uwagę na potrzebę zidentyfikowania zjawiska wojny, tak by można było zapewnić i utrzymać pokój oraz uniknąć przyszłych konfliktów zbrojnych. Pol. bowiem realizuje zadania na rzecz stworzenia i ukształtowania pokoju poprzez wyeliminowanie zjawiska wojny, wychodząc od poznania przyczyn wojny i dążąc do ich likwidacji. Zgodnie z koncepcją Bouthoula pol. składa się z trzech części: ogólnej socjologii wojny (poszukiwania rytmów wojowniczości); etiologii wojen (badania przyczyn wojen – strukturalnych, koniunkturalnych i okazjonalnych); prospekcji (badania nad zagrożeniem wojną w danym czasie z wykorzystaniem
barometrów polemologicznych).
Pol. podejmuje się ustalenia odpowiedzi na pytanie, dlaczego społeczeństwa w określonym momencie swoich dziejów podejmują działania wojenne. Główne problemy badawcze pol. można sformułować w postaci pytań: Dlaczego ludzie walczyli i walczą? Dlaczego zbroili się i zbroją? Dlaczego wytwarzali i wytwarzają takie środki walki, które są w stanie zniszczyć i ich samych, i cywilizację? W ramach pol. wyróżniane są następujące obszary poznawcze: 1. badanie wielokryterialne wojen i konfliktów zbrojnych przeszłości (analizy porównawcze, statystyczne, strukturalne i inne), teraźniejszości (identyfikacja problemu) i przyszłości (prognozowanie); 2. określanie natury wojen, konfliktów zbrojnych (fenomen zjawiska, powody agresywnych zachowań) i czynników powodujących ich periodyczność, nazywaną rytmami wojowniczości; 3. określanie wskaźników intensywności wojen i konfliktów zbrojnych, mierzenie i porównywanie czasu ich trwania, a także dokonywanie ich podziału typologicznego. Według innej klasyfikacji pol. zajmuje się następującymi grupami zagadnień: 1. przyczyny wojen, które należy badać wielostronnie, co wynika z konieczności pełnego ujęcia ich w przekroju dziejowym; 2. struktury wojen i ich elementy (określenie związków i współzależności); 3. role wojen, które należy rozważać w poszczególnych kulturach i uwarunkowaniach konkretnych czasów.
W pol. wyróżnia się w procesie badawczym dotyczącym wojny i pokoju osiem etapów: 1. deskrypcja faktów materialnych; 2. deskrypcja (czysta) zachowań psychicznych (interpersonalnych) walczących stron; 3. pierwszy szczebel wyjaśnienia faktów materialnych i psychicznych, poglądów i doktryn odnoszących się do konkretnych wojen; 4. drugi szczebel interpretacji obejmujący poglądy i doktryny na temat wojen w ogóle; 5. dobór i porządkowanie faktów; 6. hipotezy na temat funkcji wojen; 7. hipotezy dotyczące periodyczności wojen; 8. typologia społeczeństw i wojen. W ramach pol. stosuje się pięć barometrów, które pozwalają antycypować ewentualny konflikt: czynnik geopolityczny; czynniki długookresowe – periodyczność wojen; czynniki koniunkturalne – działania zaburzające równowagę strukturalną; barometry struktur narodowych – demografia, rozwój ekonomiczny, jakość państwa itd.; barometry krótkookresowe – poszukiwanie przyczyn konfliktów w sferach motywacji. Systematyzacja badań nad wojną polega również na grupowaniu przyczyn wojen, które dzieli się na: strukturalne (poziom rozwoju intelektualnego, technicznego, ekonomicznego, demograficznego czy geopolitycznego); koniunkturalne (polityczne, zobowiązania koalicyjne, presja społeczna, ideologia); okazjonalne (ad hoc); agresja; kompleksy wojenne.
Ze względu na złożoność problematyki wojny pol. stanowi podejście interdyscyplinarne, które wykorzystuje wiedzę i narzędzia badawcze m.in. z zakresu: → nauk o bezpieczeństwie, filozofii, nauk socjologicznych, historii, nauk o polityce i administracji, stosunków międzynarodowych, nauk inżynieryjno-technicznych, antropologii, demografii, ekonomii, informatyki. [Arkadiusz Lewandowski]
Literatura: G. Bouthoul, Traité de polémologie. Sociologie des guerres, Paris 1970 • M. Huzarski, Polemologia: poznanie fenomenu wojny dla idei pokoju, Warszawa 2015 • M. Palczewska, Polemologia, Warszawa 2015.