POLICJA – współcześnie jest to umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi i mienia oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Policja [pol.] może być zorganizowana na wzór wojskowy i mieć wyspecjalizowany charakter. Wojskowe służby policyjne wykonujące zadania na rzecz cywilnego bezpieczeństwa działają np. we Francji (pod nazwą Gendarmerie nationale), we Włoszech (Arma dei Carabinieri) czy Hiszpanii (Guardia Civil). Pol. może mieć też charakter wyspecjalizowany zajmujący się poszczególnymi obszarami → bezpieczeństwa publicznego lub określonymi kategoriami → zagrożeń, np. policja lekarska, sanitarna, górnicza, leśna, pocztowa i in. (współcześnie używa się zwykle określeń takich jak „inspekcja”, „straż” itp.).
Termin pol. pochodzi od greckiego słowa politeia i łacińskiego politia. W świecie nowożytnym pojawił się ok. 1500 r. we Francji jako police. W XVI i XVII w. nazywano pol. całą wewnętrzną administrację poza sądownictwem, wojskowością i skarbowością (państwo policyjne). Na podstawie doświadczeń okresu monarchii absolutnej ukształtowała się teoria tzw. prawa i państwa policyjnego, czyli nauki policji. Wyodrębniła się jako samodzielna dziedzina nauki w XVIII w. i obejmowała swoim zakresem szeroki krąg zagadnień administrowania państwem, w tym również sferę ekonomiczno-finansową. Wówczas pol. w zasadzie była synonimem pojęcia „administracja państwowa”.
Dopiero w pierwszej połowie XIX w. poglądy na bezpieczeństwo zostały poddane naukowej i krytycznej refleksji oraz powiązane z praktyką. W 1829 r. sir Richard Maine, twórca metropolitarnej pol. w Londynie, sformułował podstawowe zasady działania pol. ‒ „celem skutecznej pol. jest zapobieganie przestępczości, następnie wykrywanie i karanie sprawców przestępstw”. W miarę usamodzielniania się obywateli od państwa w okresie liberalizmu zawężał się obszar pojęcia pol., sprowadzany do zapobiegania wszelkim niebezpieczeństwom wynikającym ze współżycia ludzi i ograniczania swobody działania obywatela ze względu na dobro państwa. W państwie liberalnym działalność policyjna była zapobiegawcza, tzw. negatywna. Dawna szeroka działalność na polu popierania interesów społeczeństwa, tzw. pol. dobrobytu (wohlfartpolizei) przy użyciu przymusu, zeszła na dalszy plan. Do tego w ramach kształtującego się państwa prawnego każde działanie policyjne przestało być swobodne, musiało posiadać specjalne ustawowe upoważnienie.
Po ukształtowaniu się instytucjonalnego pojęcia pol. rozwinęło się stopniowo w XIX w. węższe materialne pojmowanie pol. jako podmiotu do zwalczania zagrożeń. Zawężenie to było skutkiem powstającego liberalnego państwa konstytucyjnego i prawnego, w którym cała władza państwowa podporządkowana jest wiążącej mocy prawa. Ustawy regulowały różnorodne kompetencje administracyjne instytucji, pol. pozostało zwalczanie zagrożeń, co ograniczało jej zakres władzy w państwie. Odbiciem takiego pojmowania zakresu działania pol. była pruska ustawa o administracji policyjnej z 1931 r., która stanowiła, że władze policyjne mają obowiązek dokonywania w ustanowionym dla nich zakresie niezbędnych przedsięwzięć w ramach obowiązujących ustaw w celu zapobiegania zagrożeniom zarówno powszechnym jak też jednostkowym, które naruszają bezpieczeństwo lub → porządek publiczny.
W XX wieku, w związku z tworzącymi się systemami totalitarnymi faszystowskim i komunistycznym, działalność służb policyjnych w ich ramach przyjęła charakter ideologiczny. Ograniczono jej funkcje do ochrony hegemonistycznej pozycji rządzącej partii politycznej w państwie i społeczeństwie. [Andrzej Misiuk]
Literatura: A. Letkiewicz, A. Misiuk, M. Sokołowski, Policje Unii Europejskiej, Warszawa 2011 • A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego. Zagadnienia prawno-ustrojowe, Warszawa 2008 • S. Pieprzny, Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Warszawa 2011.