POLITYKA OTWARTYCH DRZWI NATO – określenie dotyczące otwartości Sojuszu na nowych członków, którego podstawą jest zapis art. 10 Traktatu Północnoatlantyckiego (1949) – członkostwo w NATO jest otwarte dla każdego państwa europejskiego, które jest w stanie wspierać zasady Traktatu i przyczyniać się do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. Każda decyzja o rozszerzeniu musi być podejmowana jednomyślnie. NATO uwzględnia prawo każdego kraju do wyboru własnych rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa, a przede wszystkim prawo do samodzielnej decyzji o przystąpieniu do sojuszu oraz o wystąpieniu z niego (art.13 Traktatu). Po zakończeniu → zimnej wojny znaczenie tego procesu zostało ponownie potwierdzone podczas szczytu w Brukseli w styczniu 1994 r.

Lata 90. XX w. charakteryzowało zintensyfikowanie działań Sojuszu na rzecz poszerzania strefy bezpieczeństwa oraz kluczowych zmian dotyczących procesu powiększania liczby państw członkowskich. Przystąpienie w 1999 r. Czech, Węgier i Polski – państw należących niegdyś do → Układu Warszawskiego – odzwierciedla ówczesny kierunek w stronę większej integracji europejskiej, roli NATO na kontynencie europejskim oraz zacierania starych linii podziału w Europie. Podstawowym założeniem polityki rozszerzenia NATO było wspieranie rozwoju demokracji w krajach postkomunistycznych, przy spełnieniu warunków akcesji, które wymuszały podejmowanie niezbędnych reform przez potencjalnych członków (m.in. w kwestii struktury sił zbrojnych, standardów cywilnej kontroli nad nimi). W istocie działania przyjęte i realizowane przez Sojusz przez kolejne dekady pozostawały jednymi z najważniejszych czynników budowania strefy stabilności i bezpieczeństwa w Europie.

Przejściowy kryzys natowskiej polityki otwartych drzwi spowodowany był przez największe w dziejach poszerzenie z 2004 r. i związane z nim decyzyjne utrudnienia komplikujące wewnętrzną sytuację w strukturach Sojuszu. Ponadto przełomowym punktem prowadzącym do jednego z najpoważniejszych podziałów w historii NATO był kryzys wywołany amerykańską interwencją w Iraku w 2004 r.

Fundamentalną rolę w procesie realizowania założeń polityki otwartych drzwi NATO odegrał czynnik rosyjski. Z jednej strony nastąpiło stopniowe przybliżanie się granic Sojuszu do terytorium Federacji Rosyjskiej, z drugiej odbudowywała ona swoją międzynarodową pozycję. Tym samym rosnący wpływ Rosji na sytuację bezpieczeństwa w regionie zwiększał ostrożność państw zachodnich wobec planów akcesji kandydatów z obszaru postradzieckiego. Po rozszerzeniu sojuszu z 2004 r. (Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja, Słowenia) nastąpiły jeszcze trzy kolejne: Albania i Chorwacja (2009), Czarnogóra (2017) oraz Macedonia Północna (2020).

Postępująca transformacja zewnętrzna jako konsekwencja prowadzonej przez NATO strategii poszerzania doprowadziła do przemian w stronę aktora międzynarodowego zaangażowanego w działania pozatraktatowe oraz do konstytuowania organizacji międzynarodowej o jasno określonych celach w ramach budowania stabilizacyjnego systemu w Europie i na świecie. Jednocześnie najpoważniejszym wyzwaniem dla NATO stały się plany prezydenta Rosji Władimira Putina obejmujące zdecydowane reperkusje wobec determinacji krajów NATO związanej z procesem akcesji państw postsowieckich Gruzji i Ukrainy. Na przełomie 2021 i 2022 r. napięcie między Sojuszem a Rosją osiągnęło punkt kulminacyjny, Rosja zgłosiła żądania m.in. powstrzymania dalszej ekspansji NATO oraz wieczystego zrzeczenia się sojuszu z Ukrainą, zakończenia dalszego rozszerzania na wschód. W odpowiedzi NATO potwierdziło kontynuację polityki otwartych drzwi, wskazując, iż sprzeciwianie się przez władze rosyjskie przyjęciu do Sojuszu nowych członków (Ukrainy, Gruzji) jest bezprawne. W lutym 2022 r. Rosja przystąpiła do działań militarnych na Ukrainie. Prezydent USA Joe Biden zapowiedział w imieniu Sojuszu, że NATO utrzyma swoją politykę „otwartych drzwi” dla państw europejskich, które podzielają jego wartości i mogą kiedyś dążyć do przyłączenia się. W nowej koncepcji strategicznej przyjętej w 2022 r. NATO m.in. podkreśliło znaczenie polityki
rozszerzenia, głównie w związku z planowaną akcesją państw skandynawskich – Szwecji (oczekuje na przyłączenie, stan listopad 2023) oraz Finlandii (dołączyła w kwietniu 2023). [Kamila Sierzputowska]

Literatura: Enlargement and Article 10, NATO, 6.06.2022, https://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49212.htm [dostęp: 19.01.2023] • P. Pacuła, Przyszłość polityki „otwartych drzwi” NATO, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2012, nr 21 • Statement by NATO Heads of State and Government, NATO, 24.03.2022, https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_193719.htm, [dostęp: 25.03.2022].