POSTRZEGANIE ZAGROŻEŃ – zbiór procesów neurobiologicznych związanych z odczytem, identyfikacją i rozpoznaniem bodźców dopływających z otoczenia do zmysłów człowieka, niosących informacje o obecności lub możliwości pojawienia się określonych → zagrożeń. Oznacza to również obszar → nauk o bezpieczeństwie ukierunkowany na wyjaśnianie i badanie zjawisk oraz mechanizmów związanych ze skuteczną i efektywną identyfikacją oraz rozpoznaniem tych oddziaływań, zjawisk i procesów, które stanowią zagrożenie dla realizowanych w obserwowanym systemie funkcji lub dla tworzących jego strukturę relacji. Szczegółowe obszary postrzegania zagrożeń to: skuteczność i efektywność systemów monitoringu; skuteczność i efektywność systemów wczesnego ostrzegania; błędy i zakłócenia w rozpoznaniu i identyfikacji sygnałów ostrzegawczych, w tym błędy i zakłócenia odczytu sygnałów i informacji przez człowieka.

Z punktu widzenia metodologii identyfikacji i rozpoznania zagrożeń warto odróżniać postrzeganie zagrożeń od ich percepcji – percepcja bowiem obejmuje głównie wyniki działania zmysłów i podstawową interpretację zarejestrowanych sygnałów w strukturach systemu nerwowego człowieka, głównie mózgu (pnia mózgu, mózgu limbicznego oraz najniższych warstw kory mózgowej). Natomiast postrzeganie obejmuje percepcję oraz zaawansowane operacje poznawcze w wyższych warstwach kory mózgowej, przez co wynik rozpoznania zagrożenia uzależniony jest od indywidualnych zasobów poznawczych, jak również od indywidualnego stanu neurofizjologicznego obserwatora. Cechą postrzegania jest dominacja czynnika ludzkiego przy odczycie, identyfikacji i rozpoznaniu sygnałów, wywołana doświadczeniem, zasobami poznawczymi, specyficznymi cechami osobowości i temperamentem, jak również aktualnym stanem emocjonalnym obserwatora.

Koncepcja postrzegania sygnałów ostrzegawczych zakłada, że odczyt jakiegokolwiek sygnału ma charakter doświadczenia polegającego na rejestracji (odczytaniu) przez zmysły określonego symbolu graficznego, impulsu elektrycznego, świetlnego, magnetycznego, dźwiękowego czy innego, z którym związana jest określona treść (np. obecność konkretnego oddziaływania), która następnie podlega procesom interpretacji. Końcowym efektem tego doświadczenia jest akt decyzyjny (akt wyboru, akt sądu mentalnego) w umyśle obserwatora, generujący i wprowadzający do świadomości treść będącą produktem szczegółowych procesów, które nazwać można procesami rozpoznania i identyfikacji sygnału. Otrzymana w trakcie tych procesów treść powinna być zgodna z rzeczywistą treścią, jaką niesie dany sygnał. Podczas rozpoznawania sygnału ostrzegawczego dochodzi do implikacji: jeżeli „treść sygnału = wartość” to „ocena stopnia zagrożenia”. Ocena taka ma miejsce, gdy umysł obserwatora uznaje skojarzone z odczytaną treścią oddziaływanie za pewne lub wystarczająco powtarzalne, aby móc stwierdzić, że nastąpią określone skutki. Uaktywniają się w międzyczasie procesy poznawcze, neurobiologiczne, fizjologiczne, w wyniku których w umyśle obserwatora podejmowana jest decyzja o podjęciu określonych działań związanych z obecnością danego zagrożenia. [→ poczucie zagrożenia] [Bogdan Ćwik]

Literatura: B. Ćwik, Postrzeganie sygnałów ostrzegających organizację w sytuacjach niedeterministycznych, Warszawa 2017 • J. LeDoux, Anxious. Using the Brain to Understand and Treat Fear and Anxiety, New York 2015 • T.J. Sussman, J. Jin, A. Mohanty, Top-Down and Bottom-Up Factors in Threat-Related Perception and Attention in Anxiety, „Biological Psychology” 2016, nr 121.