POTENCJAŁ MILITARNY PAŃSTWA – zdolność prowadzenia działań wojennych przez dane państwo lub koalicję państw; jeden ze składników → potęgi państwa. Pojęcie to obejmuje zakres dostępnych środków ilościowych i jakościowych umożliwiających prowadzenie działań wojennych (np. stan sił zbrojnych, infrastruktury wojskowej i materialnych zapasów bojowych). Potencjał militarny [p.m.] w odniesieniu do pojedynczego podmiotu jest kategorią abstrakcyjną, dopiero odniesienie względem innych podmiotów stosunków międzynarodowych pozwala na zmierzenie jego wartości. Jan Bloch postrzegał p.m. jako konglomerat czynników materialnych łatwo policzalnych oraz wartości pozamaterialnych niepoliczalnych. Zdaniem Przemysława Szudka p.m. to zdolność ewentualnych przeciwników do prowadzenia wojny (określona na podstawie: inwentaryzacji broni i sprzętu wojennego potencjalnych przeciwników, analizy sprawności systemów broni i sprawności organizacji na podstawie obowiązującej doktryny wojennej, możliwości mobilizacyjnych, wszystkich możliwych wariantów działań stron wojujących lub planów strategicznych, operacyjnych i taktycznych). Antoni Przybyło uważa, że p.m. to część potencjału wojennego, czyli militarne możliwości państwa lub koalicji (w tym: ilość i jakościowy poziom wyposażenia, zdolności organizacyjne i przywódcze, infrastruktura wojskowa, przeszkolone rezerwy, zapasy środków walki i materiałowo-technicznego zaopatrzenia, zdolność odbudowy i rozbudowy sił zbrojnych); autor ten wskazuje, że p.m. warunkowany jest także przez → potencjał gospodarczo-obronny oraz potencjały moralno-polityczny i obrony cywilnej.
W latach 90. XX w. w Akademii Obrony Narodowej wytworzyły się dwa różne podejścia do kategorii p.m.: ekonomiczny i informatyczny. Pierwszy nurt, reprezentowany przede wszystkim przez Wacława Stankiewicza, interpretował p.m. jako zdolność państwa (grupy państw) do sprostania wymogom określonego konfliktu zbrojnego lub zbioru konfliktów. Mirosław Sułek uzupełnił te kwestie o materialny grunt gospodarczy i polityczną wolę społeczeństwa, wyrażone w zdolności państwa do neutralizacji poczynań militarnych przeciwnika (samodzielnie lub w sojuszu). W takim rozumieniu p.m. opierał się na wzajemnie powiązanych trzech filarach: gospodarczym, militarnym i politycznym. Dla nurtu informatycznego powyższe definicje stanowią tylko punkt wyjścia do budowy modeli oceniających p.m. Zdaniem przedstawicieli tego podejścia (Czesław Flanek, Marek Kinasiewicz, Marian Urbanek) p.m. jest kategorią szerszą niż potencjał wojskowy, ale węższą niż potencjał wojenny czy → potencjał obronny. Autorzy ci definiują p.m. jako potencjał wojskowy poszerzony o militarny sektor gospodarki, skupiający wyszkolone rezerwy ludzkie, rezerwy techniki wojennej i wyspecjalizowane moce produkcyjne.
W polskiej literaturze przedmiotu zagadnienie zostało usystematyzowane przez Sławomira Sadowskiego. Jego zdaniem p.m. to ta cześć potencjału wojennego, która określa militarne możliwości (państwa lub koalicji) przejścia ze struktury pokojowej na wojenną, czyli inaczej mówiąc – zdolność państwa do szybkiego dostosowania się do warunków → czasu wojny. Tworzą go: liczba żołnierzy, uzbrojenia i technicznych środków bojowych oraz logistycznych, zdolności organizacyjne i dowódcze, infrastruktura wojskowa, przeszkolone rezerwy, zapasy środków walki i materiałowo-technicznego zaopatrzenia oraz zdolność odbudowy i rozbudowy sił zbrojnych. P.m. jest warunkowany przez pozostałe elementy potencjału wojennego, a zwłaszcza warunki geopolityczne, potencjał ekonomiczno-obronny i moralno-polityczny. Syntetyczny wskaźnik p.m. państwa można zaprezentować w dwojakiej formie. Po pierwsze można go odnieść do globalnego p.m. jako do całokształtu (w tej sytuacji należy zsumować syntetyczny wskaźnik potęgi państwa, wskaźnik ilościowy p.m., wskaźnik jakościowy p.m. i podzielić wartość wskazanych czynników przez syntetyczny wskaźnik globalny p.m.). Po drugie można odnieść p.m. do potencjału ewentualnego przeciwnika (w tej sytuacji należy zsumować syntetyczny wskaźnik potęgi państwa, wskaźnik ilościowy p.m., wskaźnik jakościowy p.m. i podzielić wartość wskazanych czynników przez syntetyczny wskaźnik p.m. przeciwnika). Poza wskazanymi wskaźnikami policzalnymi na p.m. składają się również czynniki niepoliczalne, takie jak: morale żołnierzy, wyszkolenie szeregowych i podoficerów, wykształcenie dowódców (a więc rzeczywista sprawność bojowa i osobiste zaangażowanie), poczucie → patriotyzmu i duch walki, gotowość obrony ojczyzny, determinacja społeczeństwa, akceptacja celów wojny, wizja przyszłej wojny (czyli intelektualne czynniki wojny). Do poprawnego oszacowania p.m. należy używać kategorii zarówno policzalnych, jak i niepoliczalnych. Poprzez poznanie rzeczywistej wartości p.m. stron konfliktu można analizować racjonalność podejmowanych przez nie decyzji politycznych. [Małgorzata Sikora-Gaca]
Literatura: Ministerstwo Obrony Narodowej, Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979 • S. Sadowski, Potencjał militarny – pojęcie i metody obliczania, „Świat Idei i Polityki” 2004, nr 15(4).