POTĘGA PAŃSTWA – zdolność państwa do wywierania wpływu na zachowanie innych aktorów stosunków międzynarodowych, narzucania innym własnej woli, a przez to kształtowania środowiska międzynarodowego zgodnie z własnymi oczekiwaniami; określana też jako → siła państwa. Składniki potęgi (power) państwa, to jest jego materialne i niematerialne zasoby, wpływają na jego rangę i pozycję międzynarodową. Państwo, które osiągnęło najwyższy wskaźnik potęgi [p.], które zakresem oraz mocą swoich wpływów przewyższa inne państwa i dominuje w międzynarodowej hierarchii siły, nazywamy → mocarstwem. Nauką o potędze jednostki politycznej (państwa) jest potęgonomia, a nauką o modelowaniu i pomiarze tej potęgi jest potęgometria.
Współcześnie w doktrynie część autorów rozróżnia pojęcia p. oraz siły, np. ujmując siłę jako zdolności do faktycznego i skutecznego stosowania p. lub p. jako uruchomienie sił w określonych warunkach i określonym celu, gdzie ta sama siła może dać inną p. w różnych okolicznościach (np. w okresie wojny lub pokoju). Siła potencjalna oznacza całość materialnych, ludzkich i moralnych zasobów, a siła faktyczna to te zasoby, które zostały zmobilizowane. Spotkać można także rozumienie p. jako kontroli nad umysłami i zachowaniem innych, a siłę jako działanie z użyciem przemocy fizycznej.
W koncepcji p. państwa zasadne jest odwołanie się do paradygmatu realistycznego, dla którego p. jednostek politycznych jest kategorią centralną. Państwa, aby przetrwać i rozwijać się, w sytuacji ograniczonych zasobów świata dążą do maksymalizacji swojej p. – kosztem p. innych. Decydują siła i interesy państw, a wzrost p. jednego państwa stanowi zagrożenie dla pozycji innych. Stosunki międzynarodowe zdominowane są przez polityki siły (power politics), są stosunkami p. (sił) i interesów. Mają więc charakter konfliktowy, a ich istotą są zmagania o p., rywalizacja o zakres wpływów i dystrybucję p.
Do głównych składników p. państwa zalicza się komponenty: materialne – jego siła fizyczna utożsamiana z uwarunkowaniami o charakterze obiektywnym, np. położenie geograficzne, stan gospodarki, potencjał wojskowo-techniczny; pozamaterialne – np. prestiż, morale narodowe, charakter i funkcjonowanie systemu politycznego, jakość przywództwa, atrakcyjność kulturowa. W nieco innym ujęciu na pojęcie p. składają się jej atrybuty (wyznaczniki), które można podzielić na: warunkujące (geograficzne, demograficzne, narodowo-państwowe, ideologiczno-świadomościowe) i realizujące (ekonomiczno-techniczne, militarne, organizacyjno-społeczne, osobowościowe). Wśród celów polityki zagranicznej każdego państwa można wyróżnić grupę celów podstawowych (egzystencjalnych), do których należy m.in. zapewnienie bezpieczeństwa państwa (zapewnienia istnienia, przetrwania, tożsamości, → integralności terytorialnej), ale również wzrost jego p., pozycji i prestiżu międzynarodowego.
P. państwa ma charakter względny, sytuacyjny, rozpatrywany w kontekście innych p. Można wyróżnić jej różne rodzaje: postrzeganą, eksponowaną, domniemaną, zrealizowaną czy absolutną. Bardzo popularny jest podział na p. twardą (hard power) i miękką (soft power). Ta twarda jest p. nakazową i opiera się na zdolności do wymuszania na innym podmiocie oczekiwanego działania (np. za pomocą narzędzi ekonomicznych lub militarnych), a miękka odnosi się do p. kooptacyjnej, czyli zdolności do kształtowania tego, co inni chcą. Obie p. rozumiane są zatem w kategoriach wpływu, lecz realizowanego w odmienny sposób. P. nakazowa może opierać się na przymusie lub zachęcie, a kooptacyjna na atrakcyjności kultury i ideologii państwa, siły motywacji, ale i zdolności do manipulowania. Współcześnie wskazuje się na rosnące znaczenie soft power w stosunkach międzynarodowych. Wzrasta znaczenie brandingu narodowego, promocji państw, wzmacniania ich wizerunku, budowy ich prestiżu. Miękka siła to wpływanie na opinię publiczną w innych państwach, to także oddziaływanie na wpływowych ludzi (decydentów) czy wykorzystywanie instytucji międzynarodowych w zdobywaniu wpływów. Skuteczność działań państwa wymaga zastosowania obu wyznaczników p., a miękka jest skuteczna wtedy, gdy opiera się na twardej, co Niall Ferguson określił maksymą „soft power to delikatna rękawiczka leżąca na żelaznej ręce”.
Cele państwa w środowisku międzynarodowym powinny być dostosowane do dwóch form p.: jego mocy (możliwości) i potencjału. W przeciwnym wypadku może dojść do kryzysu, prowadzącego nawet do upadku państwa, czego przykładami są Imperium Rzymskie, system napoleoński czy ZSRR. [Wojciech Tomasz Modzelewski]
Literatura: R. Łoś, Siła współczesnych państw. Ujęcie teoretyczne, „Przegląd Politologiczny” 2018, nr 2 • M. Sułek, Potęga państw. Modele i zastosowania, Warszawa 2013 • M. Sułek, O potęgonomii i potęgometrii, Geopolityka.net, 03.03.2017, https://geopolityka.net/o-potegonomii-i-potegometrii/ [dostęp: 21.01.2023].