PROJEKT MANHATTAN – amerykański rządowy tajny program badawczy (1942‒1945) Manhattan Engineer District (MED), jeden z największych na świecie programów badawczych przemysłu zbrojeniowego (wzięło w nim udział łącznie ponad 100 tys. osób), którego celem było uzyskanie energii jądrowej i wykorzystanie jej do produkcji nowego typu broni, → broni jądrowej. Program został uruchomiony w 1942 r. na polecenie prezydenta Franklina Delano Roosevelta, tuż po przystąpieniu USA do drugiej wojny światowej, przy czym już w okresie międzywojennym były prowadzone prace badawcze w celu wykorzystania energii jądrowej dla napędu okrętów. Pierwsze pozytywne wyniki możliwości uwolnienia gigantycznej ilości energii przez rozszczepienie jądra atomu uzyskali w 1938 r. niemieccy naukowcy Otto Hahn i Fritz Strassmann. Wybuch drugiej wojny światowej zaledwie kilka miesięcy po oficjalnym ogłoszeniu odkrycia wpłynął na zwiększenie nacisku naukowców na rozwój badań w USA oraz w dużej mierze zdecydował o ich kierunku. Słynny list naukowców do prezydenta Roosevelta z 1939 r. – przygotowany przez węgierskich fizyków Eugene’a Wignera oraz Leó Szilárda, którzy skłonili do podpisania go także Alberta Einsteina – wzywał do rozpoczęcia programu konstrukcji broni jądrowej. Trzej słynni intelektualiści i naukowcy ostrzegali też przed niebezpieczeństwem zbudowania bomby atomowej przez hitlerowskie Niemcy. W reakcji na ten apel prezydent powołał Komitet Doradczy w sprawie Uranu (Komitet Uranowy). Jednakże dopiero po przystąpieniu USA do wojny nastąpiła intensyfikacja prac badawczych. Badania prowadzono w trzech ośrodkach, były to: Uniwersytet Columbia (w Nowym Jorku, na Manhattanie – stąd nazwa projektu), Uniwersytet Chicagowski i Uniwersytet Kalifornijski (w Oakland). Konstrukcję bomby opracowano w Los Alamos National Laboratory pod kierunkiem Roberta Oppen-heimera. Program miał też część dotyczącą sposobów niedestrukcyjnego użycia energii atomowej, dzięki czemu opracowano konstrukcje reaktorów jądrowych i wyprodukowano pierwsze z nich. Nadzór nad badaniami powierzono Top Policy Group, w skład której wchodzili najważniejsi politycy amerykańscy oraz szef sztabu armii generał George Marshall. Dużym problemem było utrzymanie całego projektu w tajemnicy. W pracach uczestniczyło bardzo wielu lewicowych naukowców, sympatyków ZSRR, potencjalnie gotowych do udostępnienia temu państwu wyników prac, co zresztą stało się faktem (spośród radzieckich szpiegów największą rolę odegrali fizyk Klaus Fuchs oraz małżeństwo Rosenbergów).

Wraz z rozwojem wydarzeń wojennych w Europie USA zaczęły obawiać się rozwijanego przez Niemcy programu atomowego, w związku z czym – wraz z Wielką Brytanią i Kanadą – podjęły wspólny program budowy bomby atomowej. Program ten spowodował praktycznie zatrzymanie prac marynarki nad napędem jądrowym. W 1943 r. główny ośrodek badań przeniesiono do tajnego laboratorium w Los Alamos, a w 1945 r. zakończono produkcję pierwszej bomby atomowej – pierwszą eksplozję przeprowadzono 16 lipca na poligonie wojskowym Alamogordo w stanie Nowy Meksyk. Był to prawdopodobnie pierwszy w dziejach ludzkości wybuch bomby jądrowej (w jego trakcie odnotowano siłę odpowiadającą wybuchowi 18 600 ton TNT). Jedyne w historii dwa przypadki użycia broni atomowej do działań zbrojnych to ataki USA w 1945 r.: 6 sierpnia w Hiroszimie oraz 9 sierpnia w Nagasaki. [Andrzej Misiuk]

Literatura: G. Jezierski, Energia jądrowa wczoraj i dziś, Warszawa 2006 • R. Rhodes, Jak powstała bomba atomowa, Warszawa 2000.