PROPAGANDA WOJENNA – działania zmierzające do przekazywania informacji kreujących pozytywny wizerunek własnych sił zbrojnych i/lub negatywny wizerunek wroga, a przez to obniżenie morale przeciwnika, wywołanie paniki i dezercji we wrogich szeregach. → Propaganda często jest określana jako niezbędny element wojny. Dość powszechny jest pogląd, że jest skutecznym sposobem przekształcania społecznych wyobrażeń i postaw wobec konkretnej wojny. Sądzi się, że nie ma znaczenia, jak niepopularny jest początkowo konflikt, dzięki skutecznej pr. można zmienić takie opinie i działania wojenne staną się akceptowanymi, a nawet popularnymi. Propaganda wojenna [pr.woj.] jest często odbierana jako potężna siła zdolna przekonać i motywować młodych ludzi do dobrowolnej walki i umierania za swój kraj, grupę narodowościową, wyznanie religijne albo ideologiczną doktrynę. Historycznie pr.woj. często kojarzy się z płomiennymi przemówieniami Hitlera i Goebbelsa. Przykładem skuteczności pr. państwa demokratycznego z okresu pierwszej wojny światowej jest działalność Komisji Informacji Publicznej powołanej przez prezydenta USA Woodrowa Wilsona jako główne rządowe narzędzie propagandowe, której udało się w ciągu półrocza przemienić amerykańską pacyfistyczną populację w populację prowojenną.

Pr.woj. jest postrzegana głównie w wymiarze negatywnym, jako zaprzeczenie prawdy, synonim kłamstwa i manipulacji. Oddają to słowa amerykańskiego polityka Hirama Johnsona (1866‒1945), że „pierwszą ofiarą wojny jest prawda”. Działania pr.woj. są jednak dużo bardziej skomplikowane niż te podane w przekazach wiedzy potocznej i popularnych metaforach. Bardziej niż bycie wszechwładną siłą zdolną wpływać, ze względną łatwością, na miliony ludzi i zmienić ich wyobrażenia o rzeczywistości, pr. woj. stanowi w przeważającej mierze mechanizm samousprawiedliwiania się ludzi. Innymi słowy, zamiast posiadania zdolności do dramatycznego przemieniania opinii publicznej, większość pr. służy jako poznawczy, moralny i legitymizujący przekaz odwołujący się do wartości wyznawanych przez społeczeństwo będące jej adresatem.

Od początku XX w. pr. stała się formalnie uznawanym rodzajem broni wojskowej. Znalazła wojskowe zastosowanie w pierwszej i drugiej wojnie światowej jako rodzaj pr. specjalnej na polu walki, na zapleczu przeciwnika, a także w odniesieniu do własnego społeczeństwa. Wojna ma agresywny charakter, co oznacza, że pr.woj. wiąże się ze zorganizowaną produkcją, reprodukcją i rozpowszechnianiem informacji, przekazów, które kładą nacisk na zabijanie, umieranie, zniszczenie i cierpienie. Jak dowodzi -Philip M. Taylor, pr. jest przekonywaniem ludzi, aby robili rzeczy, które przynoszą korzyść tworzącym te przekonania – a w czasie wojny zazwyczaj oznacza to nakłanianie ludzi, aby walczyli albo popierali walkę.

W okresie konfliktów zbrojnych pr.woj. mieści się w polu działań komunikacyjnych nadrzędnych wobec pr. politycznej. Przejmuje od niej strategie oddziaływania, środki językowe podporządkowane funkcji nakłaniającej. Rozszerza zakres oddziaływania – treści polityczne zostają podporządkowane militarnym. Pr.woj. dotyczy całokształtu zjawisk komunikacyjno-informacyjnych, które mają miejsce podczas wojny lub ją wyprzedzają. Dotyczy to np. przygotowania społeczeństwa do wybuchu wojny czy kształtowania postaw i zachowań na wypadek agresji militarnej. Pr.woj. posługuje się intensywnymi środkami zarówno pod względem ich dystrybucji, jak i retoryki – emocjonalnej, mobilizacyjnej lub agresywnej.

Pr.woj. wprowadziła do komunikacji masowej, a także dyskursu politycznego wiele form i gatunków, nadając im nakłaniający charakter (np. poprzez plakaty, broszury, reklamy, filmy) lub postać zbiorowych rytuałów (np. defilada wojsk z agitacyjnymi przemówieniami, manifestacje wojenne, publiczne oświadczenia). Urszula Jarecka wskazuje na upodabnianie się w okresie wojny sfer pr., informacji (a właściwie dezinformacji), a nawet edukacji, które oznaczają de facto perswazję dokonywaną za pomocą dowolnej metody, najlepiej służącej zjednaniu grupy docelowej. Wyróżnia ona trzy podstawowe obszary pr. woj.: 1. własny naród, własna armia i tak zwany front domowy; 2. działania wobec wroga, jego armii i ludności cywilnej; 3. działania ukierunkowane na międzynarodową opinię publiczną, budowanie wizerunku wobec przyjaciół i sojuszników. [→ obraz wroga w propagandzie wojennej] [Adam Kołodziejczyk]

Literatura: U. Jarecka, Propaganda wizualna słusznej wojny. Media wizualne XX wieku wobec konfliktów zbrojnych, Warszawa 2008 • R. Marlin, Propaganda and the Ethics of Persuasion, Orchard Park, NY 2002 • P.M. Taylor, Munitions of the Mind. A History of Propaganda from the Ancient World to the Present Day, Manchester 2003.