PRYWATYZACJA BEZPIECZEŃSTWA – dotyczy dwóch sektorów: firm → ochrony osób i mienia oraz firm wojskowych. Rozwój prywatnych usług następował od końca lat 70. XX w., wraz ze stopniową denacjonalizacją działań z zakresu bezpieczeństwa, a nasilenie tej tendencji nastąpiło po zakończeniu → zimnej wojny. Prywatne przedsiębiorstwa, określane czasem łącznie jako → prywatne kompanie militarne, świadczą usługi z zakresu bezpieczeństwa osób i mienia (Private Security Companies, PSC) oraz usługi w sferze wojskowej (Private Military Companies, PMC); z czasem przyjęły zinstytucjonalizowane formy działania i osiągnęły standardy korporacyjne, także w skali międzynarodowej. Związany z tymi firmami wielki kapitał umożliwił im poszerzenie zakresu świadczonych usług, który współcześnie obejmuje, poza podstawowymi zadaniami typu militarnego czy ochrony osób i mienia, także takie jak: szkolenie sił zbrojnych, przeprowadzanie restrukturyzacji armii, organizowanie ochrony transportów broni i sprzętu wojskowego, wspomaganie wojsk działających na terytorium obcego państwa, ochrona personelu dyplomatycznego i osób na wysokich stanowiskach państwowych, uzupełnianie kontyngentów wojskowych, a nawet prawo przesłuchiwania jeńców, wcześniej zarezerwowane dla funkcjonariuszy instytucji państwowych.
Rozwojowi prywatnych firm ochrony i prywatnych firm militarnych w latach 90. XX w. sprzyjał klimat polityczny, w tym przede wszystkim odejście od wyścigu zbrojeń i zmniejszenie liczebności armii. Szacuje się, że wówczas na rynku pracy znalazło się ok. 6 mln byłych wojskowych, z czego 1,5 mln zasiliło szeregi różnego rodzaju firm militarnych i ochroniarskich. Ponadto kontraktowanie usług prywatnych firm stało się opłacalne ekonomicznie. W tym samym czasie ujawniły się tendencje do decentralizacji i delegacji uprawnień państwa do użycia przemocy, zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i międzynarodowym. Prywatyzacja transgranicznego przepływu przemocy i kapitału stała się zjawiskiem towarzyszącym globalizacji. PSC i PMC na zlecenie podmiotów publicznych i korporacyjnych zaczęły wykonywać czynności outsourcingowe obejmujące użycie przymusu. Dzięki temu firmy tego typu zgodnie z zawieranymi umowami i uzyskiwanymi rezultatami z jednej strony zwiększają swoją skuteczność, a z drugiej minimalizują ryzyko prawnej odpowiedzialności za wykonywane usługi. Usługi świadczone przez międzynarodowe PMC realizowane są na wysokim poziomie, gdyż globalne firmy otrzymujące atrakcyjne wynagrodzenie za wykonane zlecenia są w stanie zatrudniać doświadczonych i doskonale wyszkolonych byłych żołnierzy oraz policjantów.
Do grona zleceniodawców należą tzw. large scale security services, czyli rządy, organizacje międzynarodowe, organizacje pozarządowe (NGOs), organizacje humanitarne oraz stowarzyszenia polityczne, a nawet struktury przestępcze. Silnym impulsem dla rozwoju firm typu PSC i PMC stały się zamachy z 11 września 2001 r. skutkujące zwiększeniem nakładów na bezpieczeństwo narodowe w USA i innych krajach Zachodu, co zwiększyło zapotrzebowanie na usługi ochrony osób i mienia.
Również w Polsce od początku lat 90. XX w. występuje tendencja do prywatyzowania i umiędzynarodowienia zadań ochronnych, zarówno w zakresie świadczenia usług, jak i realizacji przedsięwzięć szkoleniowych, co powoduje szerszy udział polskich obywateli w międzynarodowych firmach ochrony.
Prywatne firmy ochrony, które wspomagają publiczny sektor bezpieczeństwa, istnieją na światowych rynkach od ponad 100 lat i ich funkcjonowanie zostało już prawnie umocowane. Jednakże aktywność ostatnio powstałych prywatnych korporacji ochrony, zwłaszcza militarnych, jak dotąd nie została unormowana w prawie międzynarodowym. Funkcjonuje obecnie wiele prywatnych firm ochrony, które opierają się na niejasnych zasadach prawnych, a ich metody działania budzą wątpliwości natury zarówno prawnej, jak i etycznej. Prawidłowość taka uwidacznia się także w Polsce, w której pomimo zalegalizowania funkcjonowania prywatnego sektora → ochrony osób i mienia daje się zauważyć niedocenianie znaczenia norm moralnych dla prawidłowego funkcjonowania prywatnych podmiotów tej branży. Po zmianie ustrojowej w Polsce postępowała prywatyzacja zadań policji i wojska, które to służby zaczęły przekazywać część swoich zadań podmiotom niepublicznym. W rezultacie sektorowi prywatnemu przypisano obowiązki wynikające z zapewnienia ochrony w różnego rodzaju obiektach państwowych, takich jak: porty lotnicze, jednostki wojskowe, muzea oraz jednostki użyteczności publicznej, jak banki i centra handlowe. Prawną podstawę stanowi ustawa o ochronie osób i mienia określająca zasady przyznawania koncesji prywatnym firmom ochroniarskim. Rozwiązanie takie sytuuje tego typu podmioty gospodarcze pośród elementów systemu bezpieczeństwa państwa. Formacje te wykonują identyczne zadania jak państwowe służby mundurowe i są wyposażone w instrumenty stosowania → środków przymusu bezpośredniego, z możliwością wykorzystania broni palnej.
Należy odnotować, że niektórzy z badaczy twierdzą, że określanie zjawiska polegającego na coraz większym angażowaniu prywatnych podmiotów do realizacji zadań z dziedziny bezpieczeństwa mianem prywatyzacji bezpieczeństwa nie jest zasadne. Bezpieczeństwo nie stanowi bytu materialnego, nie może być przedmiotem, do którego odnosi się prawo własności, nie następuje więc akt prywatyzacji. Używane jest zatem równolegle pojęcie outsourcingu usług zmierzających do zagwarantowania bezpieczeństwa.
Biorąc pod uwagę szybką komercjalizację zadań bezpieczeństwa, zachodzi obawa, że dalszy rozwój prywatnych firm ochrony – zwłaszcza międzynarodowych konsorcjów – może prowadzić do istotnych przewartościowań wielu podstawowych kategorii polityczno-prawnych. [Adam Kołodziejczyk]
Literatura: J. Gabriel, A. Kołodziejczyk, Deontologia zawodowa w firmach ochrony osób i mienia, Warszawa 2020 • G. Gozdór, Prywatyzacja bezpieczeństwa. Rola i miejsce prywatnego sektora ochrony w systemie bezpieczeństwa i porządku publicznego, Lublin 2012 • J. Jabłońska-Bonca, Prywatna ochrona bezpieczeństwa, koncepcje – podmioty – zadania – normy – konteksty, Warszawa 2017.