PRZYGOTOWANIA OBRONNE PAŃSTWA – proces realizowany przez wszystkie podmioty → systemu obronnego państwa obejmujący całokształt przedsięwzięć planistycznych, organizacyjnych i rzeczowo-finansowych, mających na celu przygotowanie sił i środków oraz sposobów (procedur) działania tych podmiotów do zapewnienia przetrwania państwa i jego obywateli w razie wystąpienia zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa i w czasie wojny. Przedsięwzięcia w zakresie przygotowań obronnych państwa [prz.obr.p.] realizowane są w dwóch współzależnych obszarach: koncepcyjnym i realizacyjnym. Sfera koncepcyjna dotyczy wypracowywania zasad, założeń i celów polityki obronnej (polityki bezpieczeństwa), sfera realizacyjna przede wszystkim przekładania programów obronnych na wykonawcze plany obronne. Prz.obr.p. realizowane są przez wszystkie podmioty wykonawcze systemu obronnego państwa, zarówno w obszarze militarnym, jak i pozamilitarnym. Zakres tych przygotowań obejmuje: 1. planowanie obronne, w tym planowanie operacyjne oraz programowanie obronne; 2. przygotowanie systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa; 3. utrzymanie stałej → gotowości obronnej państwa oraz tworzenie warunków do jej podwyższania, w tym organizację systemu stałych dyżurów; 5. mobilizację gospodarki; 4. tworzenie i utrzymywanie rezerw strategicznych; 6. przygotowanie transportu i infrastruktury transportowej kraju na potrzeby obronne; 7. przygotowanie oraz wykorzystywanie podmiotów leczniczych na potrzeby obronne państwa; 8. przygotowanie i wykorzystanie systemów łączności na potrzeby obronne państwa; 9. przygotowania do militaryzacji jednostek organizacyjnych wykonujących zadania obronne; 10. przygotowania do prowadzenia ochrony obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa; 11. organizowanie szkolenia obronnego oraz kontrolę wykonywania zadań obronnych. Współcześnie zakres prz.obr.p. znacznie się rozszerzył na ważne obszary niemilitarne, które są realizowane przez podmioty tworzące pozamilitarne struktury systemu obronnego państwa.

Dziedziny prz.obr.p. wpisują się w ramy rodzajów → bezpieczeństwa narodowego, obejmują określone misje zadaniowe, które są realizowane przez wszystkie podmioty wykonawcze systemu obronnego państwa w obszarze militarnym – dziedzina militarna, jak i w obszarze pozamilitarnym – dziedziny polityczno-strategiczna, planowania i organizacji, gospodarczo-obronna, społeczna oraz edukacyjna. Dziedzina militarna obejmuje działania państwa w obszarze militarnych prz.obr., których zasadniczym celem jest gotowość do obrony terytorium i niepodległości Polski oraz sojuszników, eliminacja zagrożeń o charakterze zbrojnym, a także przeciwdziałanie ewentualnym niekorzystnym zmianom równowagi wojskowej w regionie; dotyczy SZ RP. Dziedzina polityczno-strategiczna obejmuje działania państwa w obszarze polityki obronnej, których zasadniczym celem jest zapewnienie suwerenności państwa oraz warunków niezakłóconego funkcjonowania w sytuacji wystąpienia wszelkiego rodzaju kryzysów polityczno-militarnych. Działania te powinny uwzględniać priorytetowo proces przygotowania sił i środków oraz sposobów działania podmiotów systemu obronnego państwa do zapewnienia przetrwania państwa i jego obywateli w razie wystąpienia zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa i w czasie wojny. Dziedzina planowania i organizacji obejmuje działania państwa w obszarze prz.obr., których istotą jest ustalanie zadań obronnych i sposobów ich wykonywania w formie planów operacyjnych i programów obronnych oraz właściwa organizacja sił i optymalne użycie środków, a także skoordynowana realizacja działań umożliwiająca wykonanie przedmiotowych zadań obronnych w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny. Dziedzina gospodarczo-obronna obejmuje działania państwa w obszarze prz.obr., których zasadniczym celem jest zapewnienie warunków gospodarczych, niezbędnych do sprawnego działania państwa w celu skutecznego przeciwstawiania się wszelkiego rodzaju kryzysów polityczno-militarnych. Dziedzina społeczna obejmuje działania państwa w obszarze prz.obr., których zasadniczym celem jest zapewnienie warunków do życia obywateli w sytuacji zagrożeń oraz stworzenie podstaw egzystencjalnych do przetrwania społeczeństwa, w tym zabezpieczenie mienia i dobytku osób poszkodowanych i wymagających szczególnej troski w sytuacji wystąpienia wszelkiego rodzaju kryzysów polityczno-militarnych. Dziedzina edukacyjna obejmuje działania państwa w obszarze
prz.obr., których zasadniczym celem jest kształtowanie świadomości obronnej społeczeństwa poprzez przygotowanie osób do realizacji zadań obronnych i ochrony ludności oraz kształtowanie umiejętności współdziałania organów i jednostek organizacyjnych w realizacji zadań związanych z przygotowaniem elementów systemu obronnego państwa do działania podczas wystąpienia wszelkiego rodzaju kryzysów polityczno-militarnych.

Pozamilitarne prz.obr.p. to proces realizowany przez wszystkie niemilitarne podmioty systemu obronnego państwa. Jego istotą jest realizacja przedsięwzięć obronnych polegających na wypracowaniu oraz nakładaniu w czasie pokoju zadań obronnych realizowanych przez wszystkie pozamilitarne podmioty systemu obronnego państwa. W zakresie podmiotowym realizowane jest w podsystemach (kierowania i niemilitarnym) systemu obronnego państwa przez zobowiązane do tego wszystkie organy władzy i administracji rządowej oraz inne organy i instytucje państwowe, organy samorządu terytorialnego, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne, organizacje społeczne, a także obywateli w zakresie określonym w ustawach. [Marian Kuliczkowski]

Literatura: M. Kuliczkowski, Przygotowania obronne administracji publicznej w Polsce, Warszawa 2021 • M. Kuliczkowski, L. Sawicki, Pozamilitarne przygotowania obronne w Polsce. Podręcznik, Warszawa 2020 • Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa, red. J. Pawłowski, B. Zdrodowski, M. Kuliczkowski, Toruń 2020.