BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE (ŚRODOWISKOWE) – dziedzina → bezpieczeństwa narodowego obejmująca ochronę środowiska życia człowieka. Środowisko [środ.] życia człowieka oznacza jego fizyczne i biologiczne otoczenie, czyli środ. naturalne oraz wytwory ludzkiej działalności, zarówno te materialne jak i kulturalne. Istota bezpieczeństwa ekologicznego [bezp.ekol.] sprowadza się do stworzenia takich warunków na Ziemi, które zapewnią wszystkim podmiotom nieskrępowany rozwój, a przede wszystkim niezagrożone istnienie. Podstawowym podmiotem bezp.ekol. jest w ujęciu indywidualnym człowiek, a w ujęciu zbiorowym naród, społeczeństwo, populacja, gatunek, ekosystem, państwo, grupa państw. Przedmiotem bezp.ekol. jest środ. naturalne. Celem bezp.ekol. powinna być promocja pozytywnych działań umożliwiających realizację istotnych wartości dla istnienia i rozwoju narodów oraz państw. Bezp.ekol.
oznacza także stan wolny od zagrożeń ekologicznych, o dwojakim charakterze: 1. antropogenicznych, czyli cywilizacyjnych, będących efektem ludzkiej działalności intencjonalnej (vide agresja ekologiczna/ekoterroryzm) lub nieintencjonalnej (powstałej na skutek wypadku, awarii czy zaniedbania); 2. nieantropogenicznych, czyli zagrożeń naturalnych (zachodzących pod wpływem ziemskich procesów).

Definicje bezp.ekol. ulegały licznym przekształceniom. Początkowo bezp.ekol. było postrzegane przez pryzmat neutralizowania negatywnych skutków zagrożeń ekologicznych oraz podejmowania działań naprawczych mających na celu zmniejszenie skali dewastacji środ. powstałych w ich wyniku. Takie ujęcie miało negatywny i wąski charakter, odwoływało się bowiem wyłączenie do źródła zagrożenia oraz doraźnego radzenia sobie z jego negatywnymi konsekwencjami. W efekcie pomijano działania prewencyjne, ponieważ przeciwdziałanie zagrożeniom ekologicznym rozpoczynano dopiero w momencie wystąpienia zjawiska, a w zasadzie szkód, które ono powodowało. Z czasem uznano, że na problem bezp.ekol. należy spojrzeć ze znaczenie szerszej perspektywy, co niewątpliwie było podyktowane wielkimi katastrofami przemysłowymi (zwłaszcza wybuchem reaktora jądrowego w Czarnobylu w 1986). W szerszym i jednocześnie pozytywnym ujęciu bezp.ekol. jest traktowane jako aktywność podmiotów stosunków międzynarodowych mająca na celu kształtowanie pożądanego stanu środ. naturalnego w celu zachowania warunków braku zagrożeń lub ich znacznego ograniczenia. Uczestnicy stosunków międzynarodowych, zwłaszcza państwa, ale także organizacje międzynarodowe (rządowe i pozarządowe), w ramach tych aktywności: tworzą/współtworzą m.in. podstawy międzynarodowych reżimów ekologicznych, prawnomiędzynarodowe normy i standardy ekologiczne; inicjują międzynarodowe debaty na temat zagrożeń bezp.ekol. oraz podejmują działania mające na celu przeciwdziałanie im oraz/lub ich eliminowanie; realizują zagraniczną politykę ekologiczną (kompetencja przynależna wyłącznie państwom); nadzorują przestrzeganie norm i standardów ekologicznych; koordynują międzynarodowe programy ochrony środ.; udzielają wsparcia finansowego podmiotom wdrażającym standardy proekologiczne.

Do najpoważniejszych współczesnych zagrożeń ekologicznych zalicza się: zmiany klimatyczne; niekontrolowaną eksploatację zasobów naturalnych, w tym drewna tropikalnego, wody, surowców energetycznych; stosowanie technik modyfikacji środ.; niszczenie bioróżnorodności i wrażliwych ekosystemów; zatruwanie zbiorników wodnych, gleb, powietrza; gwałtowne katastrofy naturalne.

Zapewnienie bezp.ekol. spoczywa przede wszystkim na państwie, które za pomocą odpowiednich organów, instytucji publicznych oraz instrumentów prawnych realizuje cele i zadania polityki ekologicznej. Podstawowym zadaniem państwa powinno być dążenie do zapewnienia równowagi między człowiekiem a środ. naturalnym. Państwo powinno zapewniać swoim obywatelom dobry stan środ. naturalnego, tak aby mogli oni żyć w zdrowiu i realizować swoje potrzeby. Istotne miejsce w kształtowaniu bezp.ekol.
na poziomie państwa zajmuje kultura ekologiczna (środowiskowa), oznaczająca szczególny przejaw zachowań w środowisku opartych na systemie wiedzy, przekonań i uznawanych wartości zgodnie z zasadami szacunku dla wszelkiego życia i przyrody. [→ bezpieczeństwo biologiczne] [Magdalena Kumelska-Koniecko]

Literatura: M. Pietraś, Bezpieczeństwo ekologiczne w Europie. Studium politologiczne, Lublin 2000 • Routledge Handbook of Environmental Security, red. R.A. Matthew, E. Nizkorodov, C. Murphy, London 2021.