PUŁAPKA TUKIDYDESA – termin stworzony przez amerykańskiego politologa Grahama T. Allisona oparty na rozważaniach greckiego historyka Tukidydesa w Wojnie peloponeskiej z V w.p.n.e. Tukidydes wyjaśnił, że konflikt peloponeski pomiędzy wschodzącymi i rosnącymi w siłę Atenami a regionalną potęgą Spartą, ustabilizowaną, ale słabnącą, był nieunikniony, przy tym to Sparta wywołała wojnę z Atenami, a przyczyną konfliktu były obawy związane z zagrożeniem pozycji hegemona. Przywódcy obu mocarstw stanęli przed dylematem interpretacji planów wojskowych drugiej strony oraz jej motywów i zamiarów politycznych, a także dylematów dotyczących reakcji na nie. Allison w książce Destined For War: Can America and China Escape Thucydides’s Trap? (2017) przedstawił badania podobnych zdarzeń w dziejach ludzkości i na 16 takich przypadków w 12 słabnące mocarstwo wywołało wojnę przeciwko wschodzącemu mocarstwu. Współcześnie w rejonie → Indo-Pacyfiku, a zwłaszcza Azji Południowo-Wschodniej, trwa rywalizacja o prymat pomiędzy USA i Chinami, która może niebezpiecznie ewoluować i w przyszłości zakończyć się → wojną totalną. Krytyczna przestrzeń Cieśniny Tajwańskiej odgrywa wciąż rolę symbolicznej i rzeczywistej linii bezpośredniej konfrontacji. Występuje tam także mechanizm → dylematu bezpieczeństwa, który oznacza dążenie do absolutnego bezpieczeństwa, nadmierny rozwój potencjału zbrojnego nieadekwatny do właściwego poziomu zagrożenia, naruszający równowagę i wywołujący negatywną reakcję innych państw. Allison argumentuje, że wschodzące Chiny mogą zagrozić hegemonistycznym wpływom USA, co może zakończyć się niezdrową rywalizacją lub konfliktem zbrojnym, dochodzi tam do koncentracji uzbrojenia i demonstracji siły, które mogą wymknąć się spod kontroli. Prezydent ChRL Xi Jinping obiecał, że uczyni z Chin potęgę militarną i zobowiązał się do dokończenia modernizacji sił zbrojnych do 2035 r. oraz zbudowania do 2050 r. armii na światowym poziomie, która będzie w stanie wygrywać wszystkie wojny na wszystkich teatrach.

Tukidydes był przekonany, że jego dzieło Wojna peloponeska jest „dorobkiem o nieprzemijającej wartości, a nie wytworem dla chwilowego popisu” dzięki prezentacji wiarygodnej relacji o największej i najbardziej modelowej z dotychczasowych wojen. Ukazał on mechanizmy rządzące ludzką naturą na podstawie obserwacji typowych reakcji jednostek i zbiorowości na przymusowe sytuacje, na gwałtowne odmiany losu, takie jak niepowodzenie wojenne czy też niezwykły sukces, a nawet zwycięstwo. Współczesna interpretacja Tukidydesa połączona z opisem innych „wojen demokratycznych” z historii i nowym ostrzeżeniem przed zbliżającym się amerykańsko-chińskim konfliktem zyskała dużą popularność i zawojowała świat, zwłaszcza wywód modnego dziś intelektualnie podejścia geopolitycznego, a także nawiązania do zjawiska dylematu bezpieczeństwa. W dylemacie bezpieczeństwa zachodzi dwupoziomowa trudność strategiczna. Na pierwszym podstawowym poziomie jest to dylemat interpretacji dotyczący motywów postępowania, zamiarów i zdolności innych podmiotów; jego pochodną (drugi poziom) jest dylemat reakcji dotyczący wyboru optymalnie racjonalnego własnego zachowania. Ta dwupoziomowa trudność, o której pisał Tukidydes, przetrwała 26 wieków i nadal dotyczy polityki i relacji między państwami i narodami; jest aktualna od czasów włóczni i starożytnych polis aż do dziś, do epoki globalizacji oraz systemów rakiet międzykontynentalnych, cyberwojny i wojny w kosmosie. [Zenon Trejnis]

Literatura: G.T. Allison, Skazani na wojnę? Czy Ameryka i Chiny unikną pułapki Tukidydesa?, Bielsko-Biała 2018 • J. Herz, International Politics in the Atomic Age, Columbia 1959 • Tukidydes, Wojna peloponeska, Wrocław – Warszawa – Kraków 1991.