REPATRIANT – osoba, która powróciła do ojczyzny. Repatriant [rep.] może przybyć do ojczyzny w ramach kolektywnej akcji powrotnej prowadzonej przez jej władze lub indywidualnie. Repatriacja może mieć charakter dobrowolny lub przymusowy. W literaturze światowej rep. jest osoba, która powraca do ojczyzny po ustaniu przesłanek, które doprowadziły do opuszczenia ojczyzny (wojna, trudna sytuacja ekonomiczna, sytuacja społeczna, zmiany ekologiczne/klimatyczne). Do 1945 r. w literaturze krajowej rep. nazywano osoby, które powracały do ojczyzny po długotrwałym pobycie za granicą (np. emigranci zarobkowi wracający z Francji), w okresie powojennym termin ten stosowano zarówno wobec Polaków przesiedlanych z głębi ZSRR, jak również z obszarów II RP włączonych do radzieckich republik związkowych (litewskiej, białoruskiej, ukraińskiej). Określenie to nabrało również mocy prawnej, gdyż najpierw znalazło się w umowach bilateralnych pomiędzy komunistycznym rządem Polski i ZSRR, a następnie zostało wprowadzone do krajowego systemu prawnego.

Krajowe rozumienie pojęcia repatriacja jest rozbieżne z utrwalonym rozumieniem w literaturze światowej, w której współcześnie dotyczy ono dobrowolnej repatriacji → uchodźców (voluntary repatriation of refugees). Powszechne w Polsce rozumienie pojęcia rep. jest zbliżone do przyjętego w okresie powojennym w Niemczech Zachodnich pojęć przesiedleniec (Aussiedler) lub wypędzony (Vertriebene), którymi określano osoby przemieszczające się z dotychczasowego miejsca zamieszkania do swojego państwa narodowego w nowych granicach. Rozumienie takie oparte jest na ius sanguinis (prawo krwi) i rozdziela istnienie narodu od terytorium.

Dla określenia współczesnej repatriacji zaproponowano jako bardziej adekwatne określenie impatriacja oznaczające uojczyźnienie, które oznacza proces przesiedlenia potomków obywateli danego państwa urodzonych i wychowanych za granicą – w obecne granice tego państwa. Stosowanie tego pojęcia jest zasadne ze względu na czas pobytu poza państwem polskim i oderwania od narodu polskiego. Najstarsze skupiska Polaków żyją w Kazachstanie od dziewięciu pokoleń. Zatem impatriacja nie oznacza jedynie geograficznego przemieszczenia się z kraju dotychczasowego pobytu do historycznej ojczyzny, ale też przystosowanie się do nowych warunków życia wśród rodaków. W tym rozumieniu nazwa współczesnych przesiedleń etnicznych do Polski, ale też do innych państw Europy Środkowo-Wschodniej, jest zbliżona do rozumienia proponowanego przez ONZ i Wysokiego Komisarza ds. Uchodźców, które podkreślają istotność integracji i adaptacji repatriantów po przybyciu do historycznej ojczyzny. [Paweł Hut]

Literatura: P. Hut, Warunki życia i proces adaptacji repatriantów w Polsce w latach 1992‒2000, Warszawa 2002 • N. Omata, ‘Repatriation is Not for Everyone’ The Life and Livelihoods of Former Refugees in Liberia, Geneva 2011 • UNHCR, Handbook. Voluntary Repatriation: International Protection, Geneva 1996.