SĄDOWNICTWO WOJSKOWE – rodzaj sądownictwa szczególnego, wyodrębniony z systemu sądownictwa powszechnego ze względu na kryteria podmiotowe (sprawca) i przedmiotowe (charakter czynu). Sądy wojskowe [s.wojsk.] są powołane do sprawowania w SZ RP wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w zakresie, który przewidział ustawodawca, a także orzekania w innych sprawach, o ile zostały one przekazane do ich właściwości w ustawach szczególnych. Ponadto w sytuacjach, gdy ustawy tak przewidują, sprawują one również wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych w stosunku do osób, które nie należą do SZ RP. Sąd wojsk. jest organem państwowym powołanym do sprawowania wymiaru sprawiedliwości i wyposażonym w pełne ustrojowe i procesowe gwarancje prawidłowego orzekania. Kognicja s.wojsk. co do zasady ograniczona jest do spraw karnych. Sądownictwo wojsk. jest dwuinstancyjne. W pierwszej instancji orzeka wojskowy sąd garnizonowy lub wojskowy sąd okręgowy. Od orzeczeń wojskowego sądu garnizonowego przysługuje odwołanie do sądu drugiej instancji, którym jest wojskowy sąd okręgowy. Z kolei od orzeczenia działającego w pierwszej instancji wojskowego sądu okręgowego odwołanie przysługuje do Sądu Najwyższego. Zatem w odróżnieniu od sądów powszechnych w systemie sądownictwa wojsk. brak jest odpowiednika sądu apelacyjnego, którego funkcje pełni Sąd Najwyższy, rozpoznający także kasacje.

Orzecznictwu s.wojsk. podlegają żołnierze służby czynnej (z wyjątkiem terytorialnej służby wojskowej pełnionej dyspozycyjnie), pracownicy wojska oraz żołnierze sił zbrojnych państw obcych przebywających na terytorium RP oraz członkowie ich personelu cywilnego – o przestępstwa popełnione w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.

Żołnierze w czynnej → służbie wojskowej podlegają jurysdykcji s.wojsk. o przestępstwa przeciwko: obowiązkowi pełnienia służby, zasadom dyscypliny wojskowej, zasadom postępowania z podwładnymi, zasadom obchodzenia się z uzbrojeniem, zasadom pełnienia służby, mieniu wojskowemu. Ponadto odpowiadają oni przed s.wojsk. za przestępstwa przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi popełnione podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych w obrębie obiektu wojskowego lub wyznaczonego miejsca przebywania, na szkodę wojska lub z naruszeniem obowiązku wynikającego ze służby wojskowej, a także popełnione za granicą, podczas użycia lub pobytu SZ RP poza granicami państwa. Właściwości s.wojsk. podlegają także pracownicy wojska o przestępstwa przeciwko zasadom pełnienia służby i przeciwko mieniu wojskowemu oraz za przestępstwa popełnione za granicą podczas użycia lub pobytu SZ RP poza granicami państwa. Trzecią kategorią podmiotów podlegających właściwości s.wojsk. są żołnierze sił zbrojnych państw obcych przebywających na terytorium RP oraz członkowie ich personelu cywilnego o przestępstwa popełnione w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, chyba że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną, stanowi inaczej. Orzecznictwu s.wojsk. podlegają także sprawy o współdziałanie w popełnieniu przestępstw wskazanych w części wojskowej k.k., przestępstwo paserstwa, przestępstwo utrudniania lub udaremniania postępowania karnego, jeżeli przestępstwa te pozostają w związku z przestępstwami z części wojskowej k.k. oraz inne przestępstwa z ustaw szczególnych.

Nadzór nad działalnością s.wojsk. w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy. Zwierzchni nadzór nad sądami wojsk. w zakresie organizacji i działalności administracyjnej sprawuje minister sprawiedliwości. Nadzór w zakresie czynnej służby wojskowej żołnierzy pełniących służbę w sądach wojsk. sprawuje minister obrony narodowej. [Monika Porwisz]

Literatura: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Warszawa 2021.