SEJMOWA KOMISJA DS. SŁUŻB SPECJALNYCH – (SKSS) wyspecjalizowana instytucja kontroli legislatywy nad → służbami specjalnymi [sł.spec.] w Polsce, stała komisja parlamentarna. Ze względu na ograniczenia standardowych środków kontroli parlamentarnej podstawowy organ monitorowania działalności wywiadowczej przez władzę ustawodawczą. Z formalnego punktu widzenia SKSS jest jednym ze stałych organów sejmu o charakterze wewnętrznym i pomocniczym. Ma zapewnioną daleko idącą samodzielność, a jej rola bardzo często sprowadza się do reprezentowania sejmu. O samodzielności świadczą: ustawowe zakotwiczenie, zasada tajności posiedzeń oraz własne uprawnienia i obowiązki, które SKSS wykonuje niezależnie. Istota wyspecjalizowanej kontroli SKSS sprowadza się do wyłonienia przez sejm niewielkiej komisji, która w imieniu izby sprawuje kontrolę nad służbami specjalnymi. Jest to stosunkowo wąskie grono osób, dlatego można jego członkom powierzyć niektóre informacje związane z niejawną działalnością wywiadowczą.

W systemie parlamentarno-gabinetowym instytucje wyspecjalizowanej kontroli parlamentarnej powstały po raz pierwszy w latach 70. XX w. we Włoszech i w Niemczech. Obecnie występują w większości państw demokratycznych. SKSS powstała w 1995 r., jej pierwowzorem była ukonstytuowana w 1991 r. z inicjatywy Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych oraz Komisji Obrony Narodowej stała Podkomisja ds. Kontroli Służb Specjalnych. SKSS działa na podstawie regulaminu sejmu oraz szczątkowej ustawowej regulacji, która nie określa kompleksowo instrumentów kontroli ani procedury kontrolnej.

SKSS składa się maksymalnie z siedmiu posłów (dziewięciu do 2015). Sejm na wniosek Prezydium Sejmu ustala konkretną liczbę członków i dokonuje wyboru składu osobowego komisji w głosowaniu łącznym. W praktyce parlamentarnej liczebność wybieranych składów SKSS wahała się od pięciu do dziewięciu członków. Z formalnoprawnego punktu widzenia dobór składu nie odbiega od wyboru członków innych komisji sejmowych. W praktyce nie istnieje możliwość wykonywania funkcji kontrolnej przez posłów, którzy nie mają poświadczenia bezpieczeństwa. Postępowanie sprawdzające w tej sprawie wobec parlamentarzystów prowadzi → Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Działania SKSS obejmują trzy obszary. Podstawowa funkcja SKSS wiąże się ze sprawowaniem funkcji kontrolnej nad sł.spec., komisja jest właściwa w zakresie: opiniowania projektów rozporządzeń dotyczących sł.spec. oraz oceny aktów normatywnych o charakterze ogólnym w sprawach działalności sł.spec.; opiniowania kierunków pracy sł.spec. na podstawie informacji przedstawianych przez szefów sł.spec.; rozpatrywania corocznych sprawozdań szefów sł.spec.; opiniowania projektu budżetu w zakresie dotyczącym sł.spec. oraz sprawozdania z jego wykonania; oceny współdziałania sł.spec. i współdziałania z innymi instytucjami i organami państwowymi oraz z organami ścigania; badania skarg dotyczących działalności sł.spec. Druga podstawowa funkcja wiąże się z uczestniczeniem komisji w procedurach wyboru i odwołania szefów i zastępców szefów sł.spec. (funkcja kreacyjna). Trzeci obszar polega na uczestniczeniu w niektórych czynnościach o charakterze ustawodawczym (funkcja legislacyjna). Komisja posiada także inicjatywę ustawodawczą. W praktyce SKSS skupia się przede wszystkim na zadaniach z obszaru kontrolno-opiniodawczego. SKSS może żądać od sł.spec. informacji, w tym akt dokumentujących podjęte przez nie czynności operacyjno-rozpoznawcze. Jednak udostępnienie komisji jakichkolwiek informacji zaklasyfikowanych jako informacje niejawne wymaga odrębnej zgody szefów sł.spec., która jest wydawana na zasadzie uznania administracyjnego.

Pracami SKSS kieruje prezydium, które tworzą przewodniczący komisji i co najwyżej dwóch jego zastępców. Przewodniczący bierze udział w posiedzeniach → Kolegium ds. Służb Specjalnych. Do 2015 r. w SKSS obowiązywała reguła rotacji na stanowisku przewodniczącego (inaczej niż w większości komisji sejmowych) – działo się tak od ustaleń sejmowego Konwentu Seniorów z 1995 r., przewodniczący i jego zastępca zgodnie z jego ustaleniami mieli być wybierani rotacyjnie spośród posłów koalicji i opozycji, zmieniając się co pół roku. Od początku IV kadencji Sejmu (2001) ukształtowała się dodatkowa zasada, zgodnie z którą przewodniczącym komisji był zawsze, nadal na zasadzie rotacji, poseł należący do któregoś z klubów opozycyjnych, natomiast zastępcą/zastępcami przewodniczącego posłowie koalicji. Taki sposób wyboru przewodniczącego został zmodyfikowany w 2009 r. poprzez zmianę regulaminu sejmu, zgodnie z którą wprowadzono zasadę rotacyjności przewodnictwa bez różnicowania na koalicję i opozycję. Tym samym nie sformalizowano zwyczaju o kierowaniu pracami SKSS przez przedstawiciela opozycji. W 2015 r. wprowadzono kolejną nowelizacją regulaminu sejmu i zrezygnowano z instytucji rotacyjności na stanowisku przewodniczącego, co znalazło odzwierciedlenie w praktyce obsady tego stanowiska. Zasada ta została przywrócona w Sejmie X kadencji w listopadzie 2023.

Komisja podejmuje wszelkie uchwały bezwzględną większością głosów. Posiedzenia SKSS mają charakter niejawny. W zamkniętych posiedzeniach nie mogą co do zasady uczestniczyć posłowie spoza składu. Inne osoby niż członkowie komisji mogą brać udział w posiedzeniu tylko na zaproszenie przewodniczącego lub – ministrowie i kierownicy służb i instytucji państwowych – na żądanie prezydium komisji. Protokoły posiedzeń SKSS oraz sprawozdania w sprawach przekazanych komisji przez sejm, marszałka sejmu oraz sporządzone na zakończenie kadencji sejmu są ex lege klasyfikowane jako informacje niejawne, niezależnie od ich treści. Protokoły i sprawozdania SKSS przedkłada do wiadomości marszałkowi sejmu. Z przebiegu posiedzenia komisji nie sporządza się biuletynu, przy czym może być przekazany komunikat dla prasy, radia i telewizji (treść komunikatu może być skonsultowana z członkami rządu, którym podlegają sł.spec.; konsultacje powinny dotyczyć zwłaszcza informacji mogących mieć istotne znaczenie dla działalności sł.spec., czy też szerzej – bezpieczeństwa państwa). Jednakże w praktyce SKSS nie prowadzi takiej polityki informacyjnej. [Mateusz Kolaszyński]

Literatura: P. Czarny, Sejmowa Komisja ds. Służb Specjalnych na tle ogólnych dylematów parlamentarnej kontroli tych służb, „Przegląd Sejmowy” 2008, nr 3 • M. Kolaszyński, Cywilna kontrola nad służbami specjalnymi w Polsce z perspektywy trzech dekad funkcjonowania, „Politeja” 2021, nr 6 • S. Zalewski, Kontrola służb specjalnych w Polsce, Warszawa 2021.