SŁUŻBA KONTRWYWIADU WOJSKOWEGO; SKW – polska → służba specjalna, która rozpoczęła działalność 1 października 2006 r., kiedy to nastąpiło rozdzielenie służb kontrwywiadu i wywiadu wojskowego (które wcześniej były organizacyjnie scalone w ramach Wojskowych Służb Informacyjnych). SKW została wyłączona z SZ RP
i ma status urzędu administracji rządowej, dopiero w razie ogłoszenia powszechnej lub częściowej mobilizacji oraz w czasie wojny staje się częścią SZ. Szef SKW jest centralnym organem administracji rządowej. Do zadań SKW należy m.in. rozpoznawanie, zapobieganie oraz wykrywanie przestępstw popełnianych przez żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową, funkcjonariuszy SKW i → Służby Wywiadu Wojskowego oraz pracowników SZ RP i innych jednostek organizacyjnych MON, a także osób z nimi współdziałających. Zakres zadań SKW w tym względzie został ograniczony do przestępstw enumeratywnie wymienionych w ustawie o SKW, trojakiego rodzaju: związane z szeroko rozumianymi działaniami wojennymi; odnoszące się do bezpieczeństwa i obronności państwa; kryminalne. Ściganie tych przestępstw SKW realizuje w ramach współdziałania z → Żandarmerią Wojskową i innymi służbami właściwymi do ich ścigania, m.in. → Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego, → Policją, → Strażą Graniczną, → Centralnym Biurem Antykorupcyjnym. SKW realizuje także, w granicach swojej właściwości, zadania z zakresu → ochrony informacji niejawnych. Ponadto SKW uzyskuje, gromadzi, analizuje, przetwarza i przekazuje właściwym organom informacje mogące mieć znaczenie dla obronności państwa, bezpieczeństwa lub zdolności bojowej SZ lub innych jednostek organizacyjnych MON. Służba ta wykonuje zadania z zakresu prowadzenia kontrwywiadu radioelektronicznego oraz przedsięwzięć ochrony kryptograficznej i kryptoanalizy. SKW uczestniczy w planowaniu i przeprowadzaniu kontroli realizacji umów międzynarodowych dotyczących rozbrojenia, a także zapewnia ochronę bezpieczeństwa jednostek wojskowych, innych jednostek organizacyjnych MON oraz żołnierzy wykonujących zadania służbowe poza granicami państwa. SKW zajmuje się ochroną interesów ekonomicznych państwa, do jej zadań należy rozpoznanie i ochrona szeroko rozumianego procesu pozyskiwania uzbrojenia i sprzętu wojskowego na potrzeby wojska. Dotyczy to wszelkiego rodzaju postępowań związanych z zamówieniami publicznymi na dostawy uzbrojenia i sprzętu wojskowego dla SZ, badań naukowych prowadzonych na rzecz obronności państwa, również realizowanych przez wojsko prac rozwojowych i wdrożeniowych.

SKW została ukształtowana na wzór formacji militarnej. W ramach służby funkcjonują rozmaite szczeble sui generis dowodzenia oraz dyspozycyjność jednostek niższych wobec wyższych szczebli dowodzenia. Struktura organizacyjna SKW odznacza się wysokim stopniem centralizacji i jest silnie zhierarchizowana. Podstawowym sposobem wydawania poleceń jest rozkaz. Jest to formacja uzbrojona i umundurowana, w której istnieją korpusy i stopnie służbowe oraz szczególna odpowiedzialność służbowa i dyscyplinarna. Szef SKW podlega ministrowi obrony narodowej, z zastrzeżeniem uprawnień prezesa rady ministrów lub ministra koordynatora służb specjalnych (jeśli został powołany). Podległość szefa SKW ministrowi obrony narodowej oznacza przede wszystkim nadzór, który przybiera postać trzech zasadniczych instrumentów: określania kierunków działania SKW w postaci wytycznych, zatwierdzania planów rocznych oraz przyjmowania sprawozdania z działalności za rok poprzedni. Minister obrony narodowej posiada kompetencje personalne i organizacyjne wobec SKW. W ramach uprawnień personalnych wnioskuje do prezesa rady ministrów o powołanie i odwołanie szefa SKW, na wniosek szefa SKW powołuje jego zastępców, po zasięgnięciu opinii → sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych. Do uprawnień nominacyjnych zalicza się prawo wnioskowania do prezydenta o mianowanie na pierwszy stopień w korpusie oficerów oraz na stopień generała brygady. Na pozostałe stopnie w korpusie oficerów nominacje wydaje sam minister, decydując także o utracie bądź przywróceniu tych stopni. W kluczowych sprawach organizacyjnych i personalnych dotyczących SKW zgodę wyraża prezes rady ministrów, np. nadanie statutu, wybór szefa służby. Ponadto premier zatwierdza określone przez ministra obrony narodowej wytyczne i otrzymuje roczne sprawozdania z działalności SKW i wykonania budżetu. Prezes rady ministrów wyraża także zgodę na współpracę międzynarodową SKW. Szef SKW ma w stosunku do premiera obowiązki informacyjne. Wsparcie dla egzekutywy w zakresie kontroli i nadzoru nad SKW i innymi służbami specjalnymi ma zapewniać → Kolegium ds. Służb Specjalnych. Ogólne kompetencje kontrolne w stosunku do SKW przysługują również prezydentowi RP, który wyraża opinię w sprawie powołania i odwołania szefa SKW. Szef SKW jest zobowiązany do niezwłocznego przekazania głowie państwa informacji mogących mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa państwa, jego pozycji międzynarodowej. Działalność szefa SKW podlega kontroli sejmu sprawowanej głównie przez sejmową Komisję ds. Służb Specjalnych. W system kontroli i nadzoru włączone są również organy władzy sądowniczej: sądy wojskowe, sądy administracyjne i Trybunał Konstytucyjny; kontrola skupia się przede wszystkim na zapewnieniu przestrzegania prawnie chronionych wolności i praw jednostki, które mogą zostać naruszone w wyniku działalności służb specjalnych. Ponadto pewne uprawnienia kontrolne przysługują dwóm organom kontroli państwowej i ochrony prawa: Najwyższej Izbie Kontroli oraz Rzecznikowi Praw Obywatelskich.

Funkcjonariusze SKW wykonują czynności: operacyjno-rozpoznawcze, analityczno-informacyjne i wynikające z przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych. Najobszerniej uregulowane ustawowo zostały niektóre formy czynności operacyjno-rozpoznawczych. Funkcjonariusze SKW są uprawnieni do obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom. Mogą oni również współpracować z osobowymi źródłami informacji i podejmować przedsięwzięcie werbunkowe. Ponadto funkcjonariusze SKW mogą wykorzystać legalizację, polegającą na uzyskaniu lub wytworzeniu dokumentów zabezpieczających przed zdemaskowaniem rzeczywistych danych osób, obiektów itp. Dotyczy to również osób współpracujących z SKW. Część form czynności operacyjno-rozpoznawczych SKW jest poddawana kontroli zewnętrznej ze względu na głęboką ingerencję w prawa i wolności człowieka. Funkcjonariusze SKW wykonując czynności operacyjno-rozpoznawcze mają prawo żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej. Mogą ponadto zwracać się o taką pomoc do innych przedsiębiorców, jednostek organizacyjnych, organizacji społecznych oraz w nagłych wypadkach do każdej
osoby o udzielenie doraźnej pomocy. Funkcjonariusze SKW nie mają generalnego uprawnienia do legitymowania, dokonywania kontroli osobistej, przeglądania zawartości bagażu osobistego, a także sprawdzania ładunku w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego. Obecnie funkcjonujący kontrwywiad wojskowy został pozbawiony prawa do zatrzymania i przeszukania. Funkcjonariusze SKW nie mogą również stosować → środków przymusu bezpośredniego. Są oni jednak uprawnieni do użycia broni palnej, która przez ustawodawcę jest traktowana jako szczególny, ostateczny i wyjątkowy środek przymusu bezpośredniego. [Mateusz Kolaszyński]

Literatura: A. Hatalska-Gorzki, W. Kubica, Służba policyjna, czy kontrwywiad? Rzecz o teoretycznym sporze kompetencyjnym, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2011, nr 1 • M. Kolaszyński, Status ustrojowy Służby Kontrwywiadu Wojskowego [w:] Bezpieczeństwo – wielorakie perspektywy. Człowiek – społeczeństwo – państwo w sytuacjach kryzysu, red. M. Kuć, T. Węglarz, Poznań 2014 • Rola służb specjalnych w siłach zbrojnych: wywiad i kontrwywiad, red. A. Żebrowski, Kraków 1999.