SŁUŻBY SPECJALNE – część instytucji państwowych odpowiedzialnych za zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo państwa. W tradycyjnym rozumieniu obejmowały one działalność wywiadowczą i kontrwywiadowczą. Współcześnie zakres przedmiotowy działania służb specjalnych [sł.sp.] jest bardzo szeroki i wyspecjalizowany. Do cech charakterystycznych sł.sp. należą następujące właściwości: przedmiotem ich działania są sprawy → bezpieczeństwa wewnętrznego i → bezpieczeństwa zewnętrznego państwa oraz ochrona obowiązującego porządku konstytucyjnego; podstawową formą działania jest działalność informacyjna ukierunkowana na niejawne pozyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i weryfikowanie informacji istotnych dla bezpieczeństwa państwa; na ich działalność informacyjną składają się czynności operacyjno-rozpoznawcze i analityczne; działalność dochodzeniowo-śledcza jest uzupełniającą funkcją, zwłaszcza w dziedzinie kontrwywiadowczej. Ze względu na usytuowanie organizacyjne i ich zawodowy charakter sł.sp. dzielą się na cywilne i wojskowe. Rozróżnia się także służby kontrwywiadowcze i wywiadowcze, te ostatnie są upoważnione do działania poza granicami kraju. W Polsce zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa funkcjonuje pięć sł.sp., trzy cywilne: → Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (odpowiada za ochronę bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządek konstytucyjny), → Agencja Wywiadu (odpowiedzialna za sprawy ochrony bezpieczeństwa zewnętrznego państwa), → Centralne Biuro Antykorupcyjne (wyspecjalizowana służba przeznaczona do zwalczania korupcji w życiu publicznym i gospodarczym, a w szczególności w instytucjach państwowych i samorządowych, a także do zwalczania działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa); dwie wojskowe: → Służba Kontrwywiadu Wojskowego i → Służba Wywiadu Wojskowego. Szefowie wymienionych cywilnych sł.sp. są centralnymi organami administracji rządowej podległymi bezpośrednio prezesowi rady ministrów. Wojskowe sł.sp. zajmują się sprawami ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi (→ wywiad wojskowy) i wewnętrznymi (kontrwywiad wojskowy) dla obronności państwa, bezpieczeństwa i zdolności bojowej SZ RP. Szefowie obydwu wojskowych sł.sp. są w systemie prawno-ustrojowym centralnymi organami administracji rządowej, jednak podlegają ministrowi obrony narodowej. W Polsce działają ponadto podmioty mające uprawnienia w zakresie czynności operacyjnych, które na podstawie przepisów prawa nie są zaliczane do sł.sp.: Służba Celno-Skarbowa (w ramach Krajowej Administracji Skarbowej) oraz Centralne Biuro Śledcze Policji.

W państwach demokratycznych działania sł.sp. znajdują się pod kontrolą: parlamentu (sejmowa → Komisja ds. Służb Specjalnych), organów kontroli państwowej i ochrony prawa (Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich) oraz centralnych organów władzy wykonawczej (prezes rady ministrów, minister koordynator służb specjalnych oraz → Kolegium ds. Służb Specjalnych). [→ kontrwywiad; wywiad] [Andrzej Misiuk]

Literatura: A. Misiuk, Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zagadnienia prawno-organizacyjne, Warszawa 2008.