SOCJOLOGIA BEZPIECZEŃSTWA – jedna z kilkudziesięciu subdyscyplin socjologii zajmująca się badaniem fundamentalnych dla ładu społecznego segmentów oraz kwestii redukcji roli grup destrukcyjnych dla tego ładu. W szczególności chodzi o zbiorowych aktorów życia społecznego, nie tylko większościowych i mniejszościowych, formalnych i nieformalnych, jawnych i ukrytych, pozostających ze sobą w potencjalnych i realnych konfliktach, lecz przede wszystkim specyficznych grup dyspozycyjnych. W tej interpretacji przedmiotem badań socjologii bezp. [soc.bezp.] powinny być przede wszystkim grupy obsługujące rozmaite systemy → bezp. wewnętrznego i → bezp. międzynarodowego, w tym także kwestie dotyczące międzynarodowych grup przestępczych: terrorystycznych, mafii i gangów. W dobie globalizacji ogólnym paradygmatem badań soc.bezp. stają się także coraz częściej różne systemy i grupy ponadnarodowe oraz ich nierzadko destrukcyjne wpływy na życie społeczeństw. Soc.bezp. dostarcza wiedzy na rzecz budowy ładu społeczeństw narodowych/krajowych oraz ładu makrostrukturalnego identyfikowanego także jako ład ponadnarodowy, międzycywilizacyjny czy też ład społeczności międzynarodowej. Istotne z socjologicznego punktu widzenia jest zatem badanie: współczesnych zagrożeń dla tych ładów i poszerzających się pól współczesnego ryzyka społecznego w różnych sferach życia i na różnych jego poziomach; uwarunkowań współczesnego pokoju i wojen; grupowych i ponadgrupowych systemów i mechanizmów współpracy i rywalizacji na rzecz bezpieczeństwa w warunkach permanentnie negocjowanych zasad współżycia.

Analiza rozproszonego dotychczas dorobku soc.bezp. zdaje się wskazywać, że jest ona jeszcze na etapie preteoretycznym. To wstępne stadium rozwoju charakteryzuje się dominacją funkcji deskryptywnej, jednakże pozwala na przechodzenie socjologicznej refleksji nad bezp. do funkcji eksplanacyjnej. W przypadku postulowanego paradygmatu soc.bezp. na obecnym początkowym etapie jego rozwoju funkcja deskryptywna w dalszym ciągu jest istotna i pierwszoplanowa i może pełnić w przypadku odpowiednio zaprogramowanych badań usługową rolę względem funkcji eksplanacyjnej. Możliwe jest wstępne syntetyzowanie wiedzy i doświadczeń wyprowadzonych z trafnie zaprojektowanych i rzetelnie przeprowadzonych badań empirycznych w teoretyczną i metodologiczną refleksją socjologiczną.

Bezp. ma oczywiście charakter dynamiczny, jest procesem, podlega rozwojowi, którego dotyka postęp lub regres. Mówiąc o zmiennym charakterze tego fenomenu społecznego, który także ze względu na swoją dynamikę jest trudny do zdefiniowania i pomiaru, mamy na myśli różne formy jego zmienności. Socjologia i w tym miejscu zdaje się być przydatna, precyzując formy zmienności świata społecznego i zjawisk społecznych i kulturowych. Jak zauważa Piotr Sztompka, czas w sensie społecznym to coś więcej niż perspektywa codzienności, to także perspektywa „długiego trwania”. Z tej perspektywy bezp., podobnie jak inne fenomeny życia społecznego, traktowane może być jako: zmiana, proces, tendencja (proces ukierunkowany), rozwój i postęp. Każda z tych form zmienności ma swoje konsekwencje, które ujawniają się na przykład w sposobie traktowania bezp. przez różne podmioty społeczne.

Podejście socjologiczne do spraw bezp. może być heurystycznie obiecujące. Również skonfrontowanie perspektywy socjologicznego podejścia z dorobkiem innych nauk społecznych może ujawniać nowe możliwości poznawcze. Przykładem jest kwestia podmiotowego podejścia do spraw bezp. na poziomie makro (państwa i jego społeczeństwa, narodu) i w relacji do innych podmiotów tego samego rodzaju. Cała gama podmiotów bezp. ujęta w perspektywie socjologicznej może być odpowiednią podstawą do wypracowywania polityk bardziej adekwatnych do wyzwań współczesnego świata, uwzględniających realne i potencjalne problemy w zakresie bezp. życia zbiorowego, i decydowania o warunkach istnienia różnego rodzaju zbiorowości. [Adam Kołodziejczyk]

Literatura: M. Jaworowska, Socjologia bezpieczeństwa. Wybrane problemy, Toruń 2019 • A. Kołodziejczyk, O użyteczności perspektywy socjologicznej w badaniu bezpieczeństwa życia zbiorowego [w:] Elementy teorii i praktyki transdyscyplinarnych badań problemów bezpieczeństwa, t. 5: Jedność i różnorodność w naukach o bezpieczeństwie i obronności, red. M. Fałdowska, A. Filipek, J. Ważniewska, Siedlce 2017 • Z. Zagórski, Socjologia bezpieczeństwa. O potrzebie nowej subdyscypliny? [w:] Socjologiczne aspekty bezpieczeństwa narodowego, red. T. Leczykiewicz, Z. Zagórski, Wrocław 1999.