SOFA; STATUS OF FORCES AGREEMENT; POROZUMIENIA O STATUSIE SIŁ ZBROJNYCH – umowy międzynarodowe zawierane w formie pisemnej, mogą być ujęte w jednym dokumencie lub większej ich liczbie, regulowane przez prawo międzynarodowe (w tym konwencje wiedeńskie dotyczące zawierania traktatów). Porozumienia o statusie sił zbrojnych dotyczą prawnego statusu personelu wojskowego w czasie przebywania na terytorium innego państwa, przy tym obecność sił zbrojnych i ich działalność wojskowa regulowane są odrębnymi traktatami. Spośród postanowień SOFA zasadnicze znaczenie mają te, które odnoszą się do sprawowania jurysdykcji nad siłami zbrojnymi jednej lub kilku stron, przebywającymi na obszarze innych państw. SOFA zapewnia przestrzeganie porządku prawnego państwa przyjmującego obce wojska na swoim terytorium, ustala zasady podziału kompetencji między państwem przyjmującym a państwem wysyłającym co do sprawowania jurysdykcji oraz wyjątki od nich. Organy wojskowe państwa wysyłającego są uprawnione do wykonywania na terytorium państwa przyjmującego jurysdykcji karnej i dyscyplinarnej określonej mocą przepisów państwa wysyłającego. Organy państwa przyjmującego sprawują jurysdykcję nad członkami sił zbrojnych i personelu państwa wysyłającego w odniesieniu do przestępstw popełnionych na terytorium tego państwa i karalnych zgodnie z prawem państwa przyjmującego. Ponadto SOFA: określa przypadki, w których państwo przyjmujące lub wysyłające sprawuje wyłączną jurysdykcję; reguluje kwestie roszczeń w odniesieniu do szkód w mieniu stron; wprowadza obowiązek udzielania sobie wzajemnej pomocy przez państwo przyjmujące i wysyłające przy prowadzeniu dochodzeń oraz zbieraniu dowodów w celu zapobieżenia przestępstwom celnym i skarbowym. SOFA zawiera regulacje, na mocy których: członkowie sił zbrojnych państwa wysyłającego nie podlegają przy przekraczaniu granicy wymogom wizowym i paszportowym oraz kontroli organów imigracyjnych; członkowie personelu wojskowego i cywilnego oraz członkowie ich rodzin są zwolnieni w państwie przyjmującym z podatków od dochodów otrzymywanych od państwa wysyłającego w związku ze służbą. Umowa reguluje także kwestie celne oraz przewiduje szereg zwolnień, w tym dotyczących zwolnień cła z uzasadnionych ilości żywności, zaopatrzenia itp. Generalnie porozumienie określa zasady zezwoleń na wjazd, wyjazd i pobyt członków sił zbrojnych państwa wysyłającego na terytorium przyjmującego. Istotne znaczenie mają regulacje odnoszące się do przestrzegania bezpieczeństwa, porządku publicznego, ochrony zdrowia, telekomunikacji i ochrony środowiska. Umowa reguluje również uczestnictwo pojazdów, sprzętu bojowego, statków lotniczych państwa wysyłającego w ruchu drogowym oraz korzystania z przestrzeni powietrznej i lotnisk państwa przyjmującego. SOFA określa zasady zakwaterowania sił zbrojnych państwa wysyłającego oraz przeprowadzanie ćwiczeń lądowych, na wodach terytorialnych i w przestrzeni powietrznej. Precyzuje zasady noszenia broni przez członków sił zbrojnych państwa wysyłającego. Istotne w umowach SOFA jest również określenie czasu ich obowiązywania. Integralną częścią każdej umowy SOFA jest słownik podstawowych pojęć.

Wyróżnia się trzy rodzaje porozumień o statusie sił zbrojnych: 1. umowa pełna dotycząca długotrwałego pobytu, znacznej liczby członków sił zbrojnych, personelu cywilnego i ich rodzin; 2. umowa obejmująca swoim zakresem personel techniczny i administracyjny oraz będąca doprecyzowaniem rozstrzygnięć umowy pełnej (SOFA techniczna); 3. „mini umowa” uwzględniająca podstawowe elementy umowy pełnej i dotycząca pobytu niewielkiej liczby żołnierzy, w krótkim czasie – najczęściej obejmuje swoim zakresem udział w ćwiczeniach i korzystanie z infrastruktury poligonowej państwa przyjmującego.

Umowy SOFA mogą mieć charakter dwustronny (np. Japonia–USA, RP–RFN, RP–USA) lub wielostronny, np. NATO SOFA (między państwami stronami Sojuszu) czy SOFA PdP (między państwami stronami Traktatu Północnoatlantyckiego a innymi państwami uczestniczącymi w Partnerstwie dla Pokoju). [Wiesław Śmiałek]

Literatura: W. Czapliński, A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 1999.