STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ – instytucja polityczno-prawna, rodzaj → stanu nadzwyczajnego powodowany wystąpieniem szczególnych niebezpieczeństw dla życia i zdrowia ludzi, dla środowiska, dla mienia prywatnego i publicznego, dla urządzeń zapewniających normalne funkcjonowanie społeczeństwa. W czasie obowiązywania stanu klęski żywiołowej [st.kl.ż.] mogą być wprowadzone ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela. Zgodnie z Konstytucją RP st.kl.ż. może wprowadzić rada ministrów na czas oznaczony (nie dłuższy niż 30 dni) na części albo na całym terytorium państwa w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszącym znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia (przedłużenie czasu trwania może nastąpić za zgodą sejmu). Przepisy ustawowe określają zakres kompetencji, zadań administracji rządowej i samorządowej oraz możliwość wykorzystania sił zbrojnych w czasie obowiązywania st.kl.ż.
St.kl.ż. jest wprowadzany z powodu zagrożeń o charakterze niepolitycznym: → katastrof naturalnych lub → awarii technicznych noszących znamiona kl.ż., które są rezultatem albo działania sił przyrody, nad którymi nie zdołano zapanować, albo wadliwego funkcjonowania, ewentualnie zaprzestania pracy przez urządzenia stworzone przez człowieka. Uznanie za kl.ż. dotyczy wymiaru ich skutków, muszą one mieć następujące cechy: znaczna skala (zagrażanie życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach); powodowanie niewystarczalności zwykłych środków konstytucyjnych (pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków); wymóg szerokiego współdziałania różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji, jak również określonego sposobu kierowania (działania pod jednolitym kierownictwem).
Wyodrębnienie st.kl.ż. w osobny reżim stanu nadzwyczajnego nastąpiło w konstytucjach niektórych państw w drugiej połowie XX w. W Polsce w latach 1983‒1997 w świetle obowiązującego ustawodawstwa kl.ż. mogła być przyczyną wprowadzenia stanu wyjątkowego, jednakże nigdy to nie nastąpiło. Konstytucjonalizacja st.kl.ż. wynika z dominującej współcześnie tendencji do szerokiego ujmowania kategorii stanów nadzwyczajnych. U źródeł takich regulacji leży przekonanie o konieczności stopniowania rygorów poszczególnych stanów, co jest konieczne ze względu na zapewnienie jak najszerszych możliwości realizacji wolności i praw człowieka i obywatela w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego. [Katarzyna Śmiałek]
Literatura: M. Brzeziński, Stan klęski żywiołowej [w:] Encyklopedia bezpieczeństwa wewnętrznego, red. A. Misiuk, J. Itrich-Drabarek, M. Opała-Dobrowolska, Warszawa 2021 • K. Prokop, Stany nadzwyczajne w konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Białystok 2005 • W.J. Wołpiuk, Państwo wobec szczególnych zagrożeń, Warszawa 2002.