STRATEGIE UE W KWESTII BEZPIECZEŃSTWA – dokumenty strategiczne zatwierdzane przez Radę Europejską na podstawie dokonywanej co kilka lat analizy otoczenia strategicznego UE, stanowiące podstawę dla → wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony UE. Po raz pierwszy dokument strategiczny został przyjęty w 2003 r., w celu lepszej i skuteczniejszej realizacji strategicznych wytycznych, celów politycznych i zadań w zakresie bezpieczeństwa, określonych w unijnej polityce i prawie. Kolejne dokumenty przyjęto w 2016, 2020 oraz 2022 r.

„Europejska strategia bezpieczeństwa. Bezpieczna Europa w lepszym świecie” z 2003 r. określana była potocznie jako „strategia Solany”, gdyż jej inicjatorem i koordynatorem prac był hiszpański polityk Javier Solana de Madariaga, ówczesny Wysoki Przedstawiciel UE ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Strategia oparta została na tezie, iż „nigdy dotąd Europa nie była tak dostatnia, bezpieczna i wolna”, co miało być efektem utworzenia UE, która dokonała gruntownego przeobrażenia stosunków między państwami oraz ich obywatelami. UE jest aktorem globalnym. Musi być gotowa do ponoszenia odpowiedzialności za bezpieczeństwo całego świata, gdyż „żadne państwo w pojedynkę nie jest zdolne stawić czoła złożonym problemom dnia dzisiejszego”. W dokumencie określono czynniki kształtujące nowe środowisko bezpieczeństwa, takie jak: konflikty regionalne, przestępczość zorganizowana, terroryzm i fundamentalizm religijny, ubóstwo, korupcja i złe rządzenie, a także zmiany klimatyczne i problemy energetyczne. Odpowiedzią na te wyzwania miało być aktywne reagowanie na zagrożenia terrorystyczne, interwencje w konfliktach regionalnych, wspieranie dobrego rządzenia w krajach położonych na wschód od UE i wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego, a także wzmocnienie społeczności międzynarodowej dzięki dobrze funkcjonującym instytucjom międzynarodowym oraz opartym na prawie porządku międzynarodowym.

„Globalna strategia na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE” z 2016 r. została opracowana w wyniku kolejnych burzliwych wydarzeń w Europie i świecie, takich jak wspierany przez Rosję konflikt we wschodniej Ukrainie, → kryzys migracyjny oraz kolejna fala terroryzmu w Europie. Dokument o podtytule „Wspólna wizja, wspólne działanie: silniejsza Europa” wymienia pięć priorytetowych działań: 1. intensyfikacja wysiłków w zakresie obronności, bezpieczeństwa cybernetycznego, zwalczania terroryzmu oraz w zakresie energii i strategicznej komunikacji; 2. wkład w budowę odporności i zdolności do zwalczania kryzysów przez państwa i społeczeństwa leżące na wschód i południe od UE; 3. zintegrowane podejście do sytuacji konfliktowych; 4. wspieranie stabilnych systemów regionalnych opartych na współpracy międzynarodowej; 5. skuteczne zarządzanie globalne oparte na prawie międzynarodowym, zapewniające poszanowanie praw człowieka, zrównoważony rozwój oraz trwały dostęp do globalnych wspólnych dóbr.

„Strategiczny kompas: większe bezpieczeństwo i skuteczniejsza obrona UE w najbliższej dekadzie” został zatwierdzony 24 marca 2022 r. Prace nad nim podjęto w czerwcu 2020 r. w związku z ideą strategicznej autonomii UE w zakresie wspólnego bezpieczeństwa i obrony, która odżyła wskutek osłabienia współpracy transatlantyckiej podczas prezydentury Donalda Trumpa w USA. Nowa strategia zawiera wytyczne do końca trzeciej dekady XXI w. oraz zestaw działań służących zabezpieczeniu interesów UE i ochronie jej obywateli. W szczególności ma przyczynić się do: 1. szybszego i bardziej zdecydowanego działania UE w przypadku kryzysów; 2. wzmocnienia zdolności antycypowania i łagodzenia zagrożeń; 3. zwiększenia wydatków na obronność i wzmocnienia infrastruktury technologiczno-przemysłowej europejskiego sektora obronnego; 4. pogłębiania współpracy z partnerami strategicznymi, zarówno organizacjami międzynarodowymi (NATO, ONZ, OBWE), jak i państwami (USA, Wielka Brytania, Kanada, Norwegia).

„Strategiczny kompas” uwzględnia gwałtowne pogorszenie europejskiego i światowego bezpieczeństwa wskutek agresji zbrojnej Federacji Rosyjskiej na Ukrainę (luty 2022). W dokumencie podkreślono, że UE jest otoczona państwami niestabilnymi i pogrążonymi w konfliktach oraz stoi w obliczu wojny na swoich granicach. Mierzy się z niebezpieczną mieszanką zbrojnej agresji, nielegalnej aneksji, niestabilności państw, sił rewizjonistycznych oraz reżimów autorytarnych. Takie otoczenie jest pożywką dla różnorodnych zagrożeń dla europejskiego bezpieczeństwa, począwszy od → terroryzmu, brutalnego ekstremizmu i → przestępczości zorganizowanej, aż po konflikty hybrydowe i → cyberataki, instrumentalizację nieuregulowanej → migracji, rozprzestrzenianie → broni masowego rażenia i stopniowe osłabianie struktury kontroli zbrojeń. [Artur Gruszczak]

Literatura: S. Blockmans, D. Macchiarini Crosson, Z. Paikin, The EU’s Strategic Compass: A Guide to Reverse Strategic Shrinkage?, Brussels 2022 • A. Dziewulska, Strategie bezpieczeństwa Unii Europejskiej, „Studia Europejskie” 2016, nr 4 • The EU and the European Security Strategy. Forging a Global Europe, red. S. Biscop, J.J. Andersson, Abingdon – New York 2008.