STUDIA STRATEGICZNE – są przejawem zapoczątkowanego na początku lat 50. XX w. włączania cywilnych ośrodków badawczych i analitycznych w rozwiązywanie problemów związanych z użyciem siły militarnej w stosunkach międzynarodowych (w USA nazywane studiami bezpieczeństwa narodowego). Wówczas dziedzina, która wcześniej stanowiła wyłączną domenę generałów, stała się przedmiotem szerszych studiów wykraczających poza ściśle wojskowy wymiar. Studia strategiczne [st.str.] przeżywały swój złoty okres w latach 50. i 60. XX w., kiedy to środowiska akademickie pozostawały w bliskich relacjach z rządami państw Zachodu. Prezentowany w tamtym okresie pogląd na bezpieczeństwo współcześnie określany jest jako tradycyjne podejście do bezpieczeństwa. Podstawę teoretyczną tego podejścia stanowił realizm polityczny, podkreślający szczególną rolę państwa jako podmiotu bezpieczeństwa i sfery polityczno-militarnej, w której państwa głównie realizują swoją politykę bezpieczeństwa. W tym czasie st.str. miały militarny charakter i były ukierunkowane na wojskową (konwencjonalną i nuklearną) konfrontację dwóch bloków polityczno-wojskowych. Wprawdzie inne dziedziny nauki również wykorzystywano, lecz tylko jeśli chodzi o ich wsparcie dla sektora militarnego. Główne zadanie st.str. stanowiła analiza relacji zachodzących pomiędzy polityką a siłą zbrojną i wyciąganie na jej podstawie wniosków oraz formowanie rekomendacji odnoszących się do konkretnych sytuacji, w których zachodzi prawdopodobieństwo lub konieczność użycia siły.

St.str. straciły na znaczeniu na przełomie lat 80. i 90. XX w. wraz z zakończeniem konfrontacji dwóch bloków polityczno-militarnych opisywanej pojęciem → zimnej wojny. W nowych, pozimnowojennych uwarunkowaniach główny przedmiot badań st.str. stracił na znaczeniu na rzecz pozamilitarnych aspektów bezpieczeństwa. Szansą na powrót st.str. było wykorzystanie siły militarnej do rozwiązania konfliktów etniczno-narodowych na Bałkanach w latach 90. XX w. oraz w globalnej wojnie z → terroryzmem (w tym w wojnach w Iraku i Afganistanie) rozpoczętej po zamachach terrorystycznych w USA 11 września 2001 r. [→ studia nad terroryzmem].

Nowa pozimnowojenna odsłona st.str., w odmiennym ładzie międzynarodowym pozostaje pod wpływem → studiów nad bezpieczeństwem, które wyznaczają nową rolę siły militarnej. Współcześnie interwencje zbrojne mogą być uzasadnione dramatami humanitarnymi, niepokojącą niestabilnością wewnątrz państw upadających i upadłych, a także przejawami działalności terrorystycznej. W takiej sytuacji trudno jest jednoznacznie wyznaczyć granicę interesów bezpieczeństwa państw, a tym samym uzasadnić potrzebę nakładów na budowanie siły militarnej. Ma to również poważne implikacje na st.str., które zmuszone są do przestawienia się w swoim myśleniu o roli siły militarnej: przejścia od konserwatywnego jej postrzegania, jako instrumentu obrony przed agresją (użycie jej w wojnie), do bardziej postępowego definiowania jej funkcji jako stabilizatora porządku międzynarodowego i środka przyśpieszania bądź wręcz wymuszania zmian politycznych (np. obalenie tyranii, upowszechnianie demokracji), czyli instrumentu swoistej inżynierii społecznej w skali globalnej. [Lech Chojnowski]

Literatura: B. Buzan, L. Hansen, The Evolution of International Security Studies, Cambridge 2009 • R. Kuźniar, Dziś i jutro studiów strategicznych [w:] Stosunki międzynarodowe w XXI wieku. Księga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, red. E. Haliżak i in., Warszawa 2006 • Strategic Studies. A Reader, red. T.G. Mahnken, J.A. Maiolo, London – New York 2008.