STYLE BEZPIECZNEGO ŻYCIA – w wiedzy o bezpieczeństwie rozróżniamy dwa podstawowe i ogólne style życia człowieka: jako osoby po pierwsze uczestniczącej w świecie bądź po drugie osoby zdystansowanej od natury i kultury. Owe sposoby pozwalają na zdefiniowanie środowisk zorientowanych na kreatywny albo na konsumpcyjny system postrzegania rzeczywistości pozwalający jednocześnie na wyłonienie się i ocenę postaw egocentrycznych lub niesamolubnych. Pierwsze zwrócone są w stronę wyborów strategii życia zanurzonego w teraźniejszości, drugie zaś wyglądają bezpiecznej przyszłości, która zawsze zakorzeniona jest w przeszłości traktowanej jako skarbnica doświadczeń pozwalających na futurystyczną projekcję oczekiwań społecznych. Ale to wymaga specjalnego szlifu pedagogicznego, gdyż → etos bezpieczeństwa formuje się w procesie wychowania i kształcenia człowieka pozostającego w związku z określonymi ideałami przekładającymi się na konkretne modele osobowo-zawodowe. Moralne nastawienie do swoich powinności rozczłonkowuje zatem aktywność na wersję twórczą (z aspiracjami moralnymi) i odtwórczą (z aspiracjami materialnymi), a zły skutek nie bywa zamierzony, choć jest zawsze widoczny. Materialne konkluzje związane z pomiarem prywatnej użyteczności nie oznaczają rozwarstwienia na bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne, oba stany bowiem mogą mieć aspiracje pozbawione etycznych dystynkcji, gdyż wyjaśniają tylko indywidualne odniesienia do poczucia pewności siebie za to, co się robi. Potocznie przyjmuje się, że w przypadku niezagrożenia fizycznego umysłowość skupia się czynach rutynowych i machinalnych podkreślających instrumentalne podejście do świata, gdy tymczasem otucha wywodzona z potrzeby umysłu zaznacza rolę myśli i wartości w budowaniu konkretnego nastawienia do rzeczywistości autotelicznej, będącej efektem celowego sprawstwa, poczucia ważności i ukierunkowanej troski. Tymczasem ludzie pozbawieni możliwości intelektualnego uaktywniania wydają się być dla innych i często dla siebie osobami niedocenianymi, choć niezbytecznymi i dlatego → etyka bezpieczeństwa, postulując zapał, wigor oraz aktywność, tworzy wzorce naturalnej, rzetelnej i autentycznej użyteczności moralnej, która objaśnia wartość człowieka zdolnego, zaradnego, sprawnego i skutecznego. Osobnik taki nawet w sytuacjach kryzysowych (po przejściowych trudnościach) zajmuje należne mu miejsce w hierarchii społecznej. Wedle reguł tej etyki ludzie słabi, a więc opieszali, bierni, apatyczni, nieobowiązkowi itd., trwają w niebezpiecznym dla siebie położeniu ekonomicznym i społecznym, które ich nie zadowala. Wszelako miejsce w strukturze społecznej i hierarchii przydatności mierzonej wolą doskonalenia siebie zależy nie tylko od starań, ale także od posiadanych możliwości i prezentowanych walorów intelektualnych. Jednakże zakorzenione w tej zależności różnice w położeniu społecznym, samoocenie i postrzeganiu ludzi poprzez pryzmat sprawności w emulacji (konkurencyjności) stają się zarzewiem napięć lub konfliktów grożących mizerią w relacjach międzyludzkich. O ile kontrowersje są przydatne na gruncie rozwiązań konkurencyjnych, o tyle zbędne i szkodliwe jest istnienie waśni w sferze równowagi stosunków społecznych. Przesunięcie antagonizmów i napięć w sferę współzawodnictwa może być korzystne tylko ze względu na zawarte w sprzecznościach interesów pierwiastki pobudzające i aktywne, następstwem bowiem konfliktów i przeciwieństw jest nie tylko niweczenie czegoś, ale i tworzenie. Napięcie, wrzenie i inspiracja pobudza konkurentów do czynnego działania, heroicznego wysiłku i najsilniej przejawia się w zbiorowości, która stroni od zintegrowania własnego środowiska, co uwidacznia szczególnie niedobra polityka.

Wedle kryteriów etyki nachylonej w stronę wartości wspólnotowych wzorcem jest uosobienie dobra, które rodzi się z bezimiennej i pospolitej działalności upowszechnianej w codziennym i anonimowym trudzie. A ten znoszony jest milcząco i wytrwale, za nim bowiem stoi dynamizm bezpieczeństwa kształtowanego poprzez manifestację skrytych umiejętności, entuzjazm, ofiarowanie służące wyższemu – niż prywatne – poczuciu wartości czy znaczeniu niezależności. Z takiego podejścia wyłania się moralność, która jest wyrażeniem dążenia ludzi do działalności twórczej, kreującej otoczenie i naprawiające korporacyjny świat. Aktywność anonimowa i naprawcza znamionuje ludzi nie tylko utalentowanych i moralnie znamienitych, ale także prących do szerzenia wolności w społeczeństwie silnie indoktrynowanym i manipulowanym przez medialną cywilizację. Marketing nie tworzy bezpiecznego społeczeństwa, które jest zbiorowiskiem pracującym i podmiotem procesów dziejowych, ale potwierdza uprzedmiotowienie człowieka będącego celem dezorientacji i nacisków ułatwiających zniewolenie dokonywane np. poprzez politykę czy ekonomię uwidaczniającą dyslokację społecznych zainteresowań i poglądów.

Nadmierne podporządkowywanie się organizacji prowadzi do zaprzeczenia autonomii osoby i sprowadzanie jej do poziomu biernego i bezwolnego wykonawcy dyspozycji nadrzędnych struktur (np. państwa czy korporacji). W takiej sytuacji wartość egzystencji jest mierzona poświęceniem, poddaństwem, wytrwałością i maksymalną efektywnością przy minimalnych roszczeniach i gotowości do milczenia. Takie warunki brzegowe społeczeństwa bezpiecznego stają się modelem odpłaty za świadczenia, które wspólnota gotowa jest uiścić w imieniu dyktatury lub korporacyjnego zarządzania w jakiejś ekumenie. W związku z tym bezpieczeństwo jawi się zarówno jako zjawisko oddziałujące na psychikę człowieka, źródło zachowań społecznie pozytywnych, jak i przejaw samorealizacji stanowiącej ważne kryterium jego oceny moralnej. O ile fizyczne efekty naszego działania mogą stanowić podstawę oceny ekonomicznej, socjologicznej czy psychologicznej (należącej do postawy egocentrycznej), o tyle motywy myślowe (wybory działania) poddają się wyłącznie wartościowaniu etycznemu (należącemu do postawy niesamolubnej).

Z punktu widzenia obowiązku i odpowiedzialności ocenianie przedmiotów fizycznych, takich jak działania i czyny, o których orzeka się w kategoriach moralności i niemoralności, dotyczy stwierdzania charakteru czynności dokonujących obiektywnych zmian w świecie. Zróżnicowane zainteresowania związane z moralnym sensem naszego zaangażowania jest aksjologią jednostkowego wkładu w dobro wspólnoty i wiąże się z rozmaitością myśli nasuwających się w rozważaniach nad zabezpieczeniem osiągnięć wspólnoty, które nakłaniają z kolei do konieczności uznania ich za prawdziwe, a nie za zwerbalizowane źródło satysfakcji z rozwoju cywilizacji oraz wiedzy indywidualnej. W tym kontekście ważne jest napominanie o szkodliwych i groźnych następstwach niszczenia moralnej tkanki życia społecznego w warunkach jego ideologizacji, manipulacji czy hierarchizacji. [Marek Adamkiewicz]

Literatura: M. Adamkiewicz, Wprowadzenie do etyki zawodowej, Warszawa 2015 • M. Ossowska, Socjologia moralności, Warszawa 1986.