SUWERENNOŚĆ – właściwość oznaczająca niezależność i zdolność do samodzielnego funkcjonowania. Pojęcie odnosi się przede wszystkim do sprawowania władzy w sposób niepodzielny oraz nieograniczony; dotyczy głównie państwa, stanowiąc jego cechę konstytutywną. Suwerenność [suw.] nie jest normą prawną, lecz jakościowym pojęciem prawnym cechującym władzę państwa określaną jako najwyższa w perspektywie wewnętrznej oraz niezależną od innych podmiotów w perspektywie zewnętrznej. Z suw. ściśle łączy się kategoria terytorialności. Posiadanie władzy nad określonym terytorium stanowi istotę suw., natomiast utrata terytorium bądź niemożliwość sprawowania władzy nad nim jest tożsama z utratą suw.

W XVI stuleciu Jean Bodin zdefiniował suw. jako niezbywalną i bezgraniczną władzę sprawowaną przez absolutnego władcę. Suweren nie był zobowiązany wobec podległej mu wspólnoty do dochowywania praw oraz zwyczajów, a wspólnota nie mogła od władcy wymagać ich potwierdzania. Nieograniczoność władzy miała być gwarantem zapewnienia niezależności wobec innych państw. Władca był namiestnikiem Boga na ziemi, wyrazicielem jego woli. Nadprzyrodzony charakter władzy absolutnej oznaczał swoiste oddzielenie suwerena od poddanych, co powodowało krytykę takiego rozumienia kategorii suw. Stąd też ukształtowanie się koncepcji suw. ludu lub narodu jako prawo określonej wspólnoty do sprawowania nieograniczonej władzy zwierzchniej, pozbawionej wymiaru transcendentnego. Jean Jacques Rousseau uważał, że suwerenna władza ludu, wypływająca z idei równości ludzi, jest niezbywalna i niepodzielna. Według Tomasza Hobbesa suw. ludu wywodzi się z umowy społecznej, w której jednostki decydują się na cedowanie swoich uprawnień wspólnocie i państwu. Naród może sprawować władzę pośrednio poprzez swoich wybieranych przedstawicieli lub bezpośrednio za pomocą instytucji demokracji bezpośredniej (referendum). Władza wyłoniona przez obywateli powinna, odwołując się do idei suw. ludu, kierować się dobrem wszystkich obywateli, którzy są suwerenem zbiorowym.

Zatem początkowe rozumienie suw. jako władzy monarchy absolutnego uległo dezaktualizacji, zwłaszcza w miarę postępującego rozwoju społeczeństw i ewolucji stosunków międzynarodowych, czego konsekwencją stawało się zacieśnienie więzi między państwami w sferze politycznej, gospodarczej i kulturalnej, a także rozwój organizacji ponadnarodowych i pozarządowych. W konsekwencji suw. władzy rozumiana jako hegemoniczna, niepodważalna pozycja władcy została zastąpiona suw. organów państwowych.

Sprawowanie władzy jest dokonywane w dwóch zasadniczych wymiarach. Suw. w wymiarze wewnętrznym oznacza dominację władzy państwowej. Organy państwowe są niezależne od innych organizacji funkcjonujących na terytorium państwa (w systemach demokratycznych – z uwzględnieniem podziału władz w państwie oraz demokratycznej kontroli narodu). Suw. w wymiarze zewnętrznym oznacza niezależność od innych państw oraz organizacji międzynarodowych, poprzez możliwość samodzielnego, autonomicznego podejmowania decyzji, bez nacisku i ingerencji ze strony podmiotów zewnętrznych

Suw. należy także rozpatrywać jako kategorię prawa międzynarodowego – w tym wypadku suw. państwa utożsamiana jest z suw. podmiotu prawa międzynarodowego. System → bezpieczeństwa międzynarodowego opiera się na poszanowaniu istnienia suwerennych państw. Suw. jako element budujący ład międzynarodowy, a zatem jako zewnętrzna płaszczyzna funkcjonowania państw, znalazła odzwierciedlenie w koncepcji suwerennej równości państw, która obejmuje następujące składniki: państwa są równe pod względem prawnym; każde państwo korzysta z praw związanych z pełną suw.; każde państwo ma obowiązek szanowania osobowości innego państwa; → integralność terytorialna i niepodległość polityczna państwa są nienaruszalne; każde państwo ma prawo swobodnie wybierać i rozwijać swój system polityczny, społeczny, gospodarczy i kulturalny; każde państwo ma obowiązek w pełni stosować się w dobrej wierze do swych międzynarodowych zobowiązań oraz współżyć w pokoju z innymi państwami. Wzajemne funkcjonowanie suwerennych państw gwarantuje stabilną współpracę międzynarodową oraz wpływa na zachowanie bezpieczeństwa międzynarodowego. Zagrożenie bezpieczeństwa w wymiarze
międzynarodowym może oznaczać utratę suw. państwa.

Współczesne procesy globalizacyjne oraz zagrożenia bezpieczeństwa wymuszają na państwach uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest konieczność cedowania pewnych uprawnień państwa na rzecz organizacji ponadpaństwowych. To budzi obawy o ograniczenie lub utratę części suw. Na przykład zwolennicy koncepcji Europy Ojczyzn stoją na stanowisku prymatu prawa krajowego nad ponadnarodowym i bronią tradycyjnego podejścia do pełnej suw. Z kolei zwolennicy głębszej integracji w ramach UE nie widzą zagrożeń, które mogłyby doprowadzić do ograniczenia suw. Od czasów Bodina jednym z podstawowych atrybutów suwerenności jest własna polityka monetarna. Władca absolutny posiadał prawo bicia własnej monety, później symbolem suw. stało się posiadanie własnej waluty. Aktualnie większość państw wchodzących w skład UE zrezygnowało z tego atrybutu, zgadzając się na funkcjonowanie wspólnej waluty. Z kolei inne obszary nadal pozostają w obszarze pełnej suw. poszczególnych państw, na przykład polityka obronna.

W obliczu współczesnych zagrożeń ze strony reżimów niedemokratycznych, dla których duże organizacje ponadpaństwowe mogą stanowić skuteczniejszą przeciwwagę niż poszczególne państwa demokratyczne, należy wskazać na koncepcje mówiące o suw. tych organizacji. Dyskusja dotyczy przede wszystkim suwerenności UE, która jako federacja ma dysponować większym potencjałem demograficznym, terytorialnym oraz ekonomicznym niż pojedyncze państwa w stosunku do innych podmiotów międzynarodowych i lepiej odpowiadać na wyzwania współczesnego świata. Autorzy tej koncepcji uważają, że kreowanie suw. Europy nie oznacza jednak utraty suw. przez państwa narodowe, ponieważ funkcjonują mechanizmy ochrony suw. i traktatowo określono zasady oraz granice kompetencji przyznanych UE przez państwa członkowskie. [→ suwerenność ekonomiczna; suwerenność technologiczna] [Tomasz Bojarowicz, Jarosław Padzik]

Literatura: A. Antoszewski, Suwerenność [w:] Leksykon politologii, red. A. Antoszewski, R. Herbut, Wrocław 2000 • S.D. Krasner, Abiding Sovereignty, „International Political Science Review” 2001, nr 22(3).