SYSTEM ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO – element → systemu bezpieczeństwa narodowego; wieloszczeblowy i wieloelementowy złożony zbiór elementów i powiązań (relacji) zapewniający realizację zadań → zarządzania kryzysowego [z.kr.], czyli ukierunkowanych na przeciwdziałanie powstawaniu i eskalacji → sytuacji kryzysowych, rozwiązywanie napiętych sytuacji i przywracanie stanu normalnego lub utrzymywanie tego stanu mimo wystąpienia symptomów zagrożenia. Istotą systemu z.kr. są jego elementy z mechanizmami i zasadami działania połączone siecią wzajemnych relacji. Elementy te są terytorialnie i hierarchicznie usytuowane w przestrzeni państwa, zgodnie z zasadą odpowiedzialności organów władzy publicznej i innymi zasadami z.kr.

W RP za z.kr. odpowiedzialny jest prezes rady ministrów, a system z.kr. zbudowano na bazie struktur administracji publicznej funkcjonujących w państwie. Na każdym szczeblu administracji rządowej i samorządowej funkcjonują dwa kluczowe elementy systemu: zespół z.kr. i centrum z.kr. Zespół z.kr. (ZZK) to organ opiniodawczo-doradczy osoby odpowiedzialnej za z.kr. na danym szczeblu administracji publicznej, tj.: premiera (szczebel państwa), ministra lub szefa instytucji centralnej (resorty); wojewody (województwa); starosty (powiaty); burmistrza, wójta, prezydenta miasta (szczebel miasta i gminy). Wymienione osoby są jednocześnie przewodniczącymi zespołów z.kr. na poszczególnych szczeblach. Rządowym zespołem z.kr. (RZZK) kieruje prezes rady ministrów, a jego zastępcami są minister właściwy ds. wewnętrznych oraz minister obrony narodowej. W skład zespołu wchodzą: minister spraw zagranicznych, minister koordynator służb specjalnych (jeśli został powołany), szef → Biura Bezpieczeństwa Narodowego lub inny przedstawiciel prezydenta RP. Członkowie RZZK biorący udział w posiedzeniach
w zależności od potrzeb to ministrowie kierujący poszczególnymi działami administracji rządowej oraz szefowie organów (instytucji) centralnych, niebędący członkami rady ministrów, w tym komendanci główni Państwowej Straży Pożarnej, Policji i Straży Granicznej oraz szefowie → służb specjalnych i inne osoby zaproszone przez przewodniczącego. W skład zespołów z.kr. na niższych szczeblach administracji wchodzą najważniejsze osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo na danym poziomie administracyjnym (np. na szczeblu województwa są to m.in. komendanci wojewódzcy Policji i Państwowej Straży Pożarnej). Zespoły z.kr. zbierają się cyklicznie (raz na kwartał) lub w miarą potrzeb (w sytuacjach kryzysowych). Wyniki prac zespołów w formie jednomyślnych ustaleń stanowią wiążące wytyczne do z.kr. na danym szczeblu administracji publicznej.

Centrum z.kr. (CZK) to etatowa komórka realizująca zadania z zakresu z.kr. na danym poziomie administracyjnym. Funkcję krajowego centrum z.kr. pełni Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB), które jest państwową jednostką budżetową podległą premierowi. W sprawach z.kr. RCB zapewnia obsługę: rady ministrów, prezesa rady ministrów, RZZK oraz ministra właściwego ds. wewnętrznych. RCB prowadzi ciągły monitoring zagrożeń i realizuje zadania stałego dyżuru w ramach → gotowości obronnej państwa. Do zadań RCB należy: planowanie cywilne na szczeblu centralnym; przygotowanie uruchomienia procedur związanych z z.kr.; koordynacja polityki informacyjnej organów administracji państwowej w czasie sytuacji kryzysowych; zapewnienie obiegu informacji między krajowymi i zagranicznymi organami i strukturami z.kr.; organizowanie i prowadzenie ogólnokrajowych szkoleń i ćwiczeń oraz udział w ćwiczeniach międzynarodowych. Podobne zadania w odpowiednio mniejszej skali realizują resortowe i terenowe centra z.kr. O ile zespoły z.kr. występują we wszystkich ministerstwach i urzędach centralnych, o tyle centra z.kr. występują tylko w ministerstwach i centralnych organach administracji rządowej, które swoim zakresem działania obejmują sprawy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa narodowego, w tym → ochrony ludności lub gospodarczych podstaw bezpieczeństwa państwa. Jeżeli dany minister kieruje więcej niż jednym działem administracji rządowej, to tworzy jedno centrum z.kr., ponadto może utworzyć wspólne centrum z.kr. z organami mu podległymi lub przez niego nadzorowanymi. W terenie centra z.kr. organizuje się we wszystkich województwach i we wszystkich powiatach, z kolei na szczeblu gminy ustawa dopuszcza rezygnację z tworzenia etatowego centrum i inną organizację zadań przewidzianych dla CZK.

Koncepcja z.kr. opiera się na zasadzie prymatu układu terytorialnego, w której główny ciężar decyzji i odpowiedzialności spoczywa na władzy funkcjonującej na danym stopniu podziału terytorialnego państwa, na którym wystąpił → kryzys. [Patrycja Bryczek-Wróbel]

Literatura: T. Szczurek, Od deskrypcji do antycypacji wykorzystania potencjału militarnego w kształtowaniu bezpieczeństwa nowoczesnych wspólnot państwowych wobec rozwoju zagrożeń niemilitarnych, Warszawa 2012.