SZTUKA WOJENNA – dziedzina wiedzy i umiejętność praktycznego użycia sił zbrojnych stosowana do wspierania funkcji państwa w kształtowaniu bezpieczeństwa środkami militarnymi oraz metodami odpowiednimi do osiąganego celu. Przedmiotem zainteresowania sztuki wojennej [sz.woj.] jako nauki jest badanie i wytworzenie teorii o użyciu sił zbrojnych w okresie pokoju, kryzysu i wojny oraz planowanie ich rozwoju. Sz.woj. jako umiejętność przejawia się w kompetencjach żołnierzy, sztabowców i dowódców w zakresie innowacyjnego i tylko zgodnego z prawem używania narzędzi i metod → walki zbrojnej do osiągnięcia zwycięstwa lub celu określonego działania. Nazwa sz.woj. historycznie dotyczyła wojny, ale jej obecny przedmiot zainteresowania dotyczy użycia siły militarnej w konflikcie zbrojnym oraz w sytuacjach konfliktogennych, w których konieczne jest użycie środków militarnych. Współczesnym przedmiotem badań sz.woj. jest walka zbrojna oraz inne działania sił zbrojnych w sytuacjach kryzysowych oraz w sytuacjach wyjątkowo trudnych i niebezpiecznych. W stosunku do pierwotnego przedmiotu badań (wojna) sz.woj. zawęziła swój obszar zainteresowania, ponieważ nie bada wojny, lecz użycie sił zbrojnych w konflikcie zbrojnym.
W sz.woj. w aspekcie naukowo-pragmatycznym wyróżnia się funkcje: praktyczną, teoretyczną, badawczą i dydaktyczną: praktyczna związana jest z umiejętnościami organizowania i prowadzenia walki zbrojnej na wszystkich jej poziomach (strategicznym, operacyjnym i taktycznym); teoretyczna związana jest z rozwojem wiedzy o niej; badawcza ukierunkowana jest na kwestie uwarunkowań osiągania zwycięstwa poprzez poznanie obiektywnej prawdy o organizowaniu i prowadzeniu działań zbrojnych, a efektem pracy naukowej jest system wiedzy adekwatnej do rzeczywistości i kierunków jej rozwoju; dydaktyczna polega na kształtowaniu wiedzy i umiejętności żołnierzy posługiwania się środkami walki, stosowania teorii sz.woj. do planowania i prowadzenia działań zbrojnych na wszystkich poziomach działania i dowodzenia.
Sz.woj. dotyczy wszelkich aspektów działania sił zbrojnych, nawet w tych sytuacjach, w których nie stosuje się metod walki zbrojnej. Wyznacznikiem sz.woj. jest również sprawne działanie w → sytuacjach kryzysowych oraz w sytuacjach wyjątkowo trudnych i niebezpiecznych. Używanie sił zbrojnych następuje adekwatnie do zaistniałego zagrożenia w celu wsparcia organów politycznych w kształtowaniu bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego państwa. Przedmiotem zainteresowania sz.woj. są działania sił zbrojnych, w efekcie których osiągany jest cel określonego działania i następuje wspieranie celu polityki bezpieczeństwa państwa na zakładanym poziomie.
Integralnymi częściami sz.woj. są: → strategia wojskowa, → sztuka operacyjna i → taktyka. Od V w.p.n.e. do drugiej dekady XX w. rozróżniano w sz.woj. funkcje strategiczne i taktyczne władcy, co powodowało jej podział na strategię i taktykę. Funkcją strategii było przygotowanie wojny w sferze politycznej, gospodarczej, wojskowej i organizacyjnej. Funkcją taktyki było pokonanie przeciwnika w bitwie. Sz.woj. dała podstawy praktycznego i teoretycznego kierowania dużą organizacją. Założenia kierowania państwem i armią były podobne, ponieważ władza państwowa i wojskowa scentralizowana była w osobie władcy. Pierwotna organizacja państwa opierała się na strukturach wojskowych, w których żołnierze byli ostoją władzy państwowej oraz stanowili elitę społeczną. Rozwój państwa, a w nim armii następował adekwatnie do rozwoju społecznego i stanu zagrożenia jego bezpieczeństwa.
Kanonami sz.woj. było pokonanie armii przeciwnika poprzez zadanie jej maksymalnych strat, opanowanie ośrodków administracyjnych strony przeciwnej i panowanie na zajętym lub zdobytym terytorium. Paradygmatem sz.woj. było osiągnięcie zwycięstwa, z jednoczesnym spowodowaniem maksymalnych strat po stronie przeciwnika przy minimalnych stratach własnych. Takie podejście cechowało sz.woj. do końca → zimnej wojny, po jej zakończeniu paradygmatem nowoczesnej sz.woj. jest osiągnięcie zwycięstwa przy powodowaniu tylko koniecznych i minimalnych strat po stronie przeciwnika i własnej. [Andrzej Czupryński]
Literatura: A. Czupryński, Współczesna sztuka wojenna [w:] Od nauk wojskowych do nauk o bezpieczeństwie, red. B. Wiśniewski, Szczytno 2014 • Leksykon wiedzy wojskowej, red. M. Laprus, Warszawa 1979 • Podstawy badań w sztuce wojennej, red. A. Czupryński, Warszawa 2012.