ŚWIADCZENIA NA RZECZ OBRONY – forma wypełniania obowiązku obrony ojczyzny na podstawie obowiązujących aktów prawnych w czasie pokoju, mobilizacji oraz wojny realizowana przez obywateli, organizacje oraz przedsiębiorców, poprzez wykonywanie różnego rodzaju prac oraz przekazywanie narzędzi, rzeczy ruchomych i nieruchomych, które są konieczne do realizacji zadań związanych z obroną państwa. Organami uprawionymi do nakładania świadczeń [św.] na rzecz obrony są organy administracji publicznej szczebla gminnego: wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast. Wojewoda koordynuje na obszarze województwa działalność organów samorządu terytorialnego w zakresie planowania św. i nakładania ich obowiązku. Św. dzielą się na osobiste, rzeczowe i szczególne.

Św. osobiste dotyczą obywateli polskich w wieku 16‒60 lat, realizowane są poprzez osobiste wykonywanie różnego rodzaju prac przy użyciu prostych narzędzi. Są odpłatne, za godzinę wykonywanej pracy przysługuje 1/178 minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującą w grudniu roku poprzedniego. Św. podczas pokoju polegają na wykonywaniu różnego rodzaju prac doraźnych na rzecz przygotowania obrony państwa albo zwalczania → klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków oraz → zarządzania
kryzysowego.

Św. rzeczowe dotyczą urzędów, instytucji państwowych, przedsiębiorców oraz innych jednostek organizacyjnych, polegają na czasowym udostępnieniu lub przekazaniu do użytkowania rzeczy ruchomych lub nieruchomości na potrzeby SZ RP, jednostek zmilitaryzowanych, jednostek obrony cywilnej oraz innych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na potrzeby obrony państwa. Św. rzeczowe dzielą się na dwie kategorie: 1. doraźne, które są czasowo wykorzystywane i zwracane po wykonaniu zadań ich właścicielom; odpłatność realizowana jest przez jednostkę organizacyjną, na rzecz której świadczenie było wykonane na postawie obowiązujących stawek; 2. etatowe ‒ są wykorzystywane do uzupełnienia etatowych potrzeb mobilizacyjnych w jednostkach wojskowych w postaci środków transportowych, maszyn, narzędzi, pomieszczeń, terenów, podlegają zwrotowi po ustaniu potrzeby korzystania z nich.

W razie ogłoszenia → mobilizacji i w czasie wojny osoby podlegające obowiązkowi św. osobistych mogą być w każdym czasie powołane do wykonania różnego rodzaju prac doraźnych na rzecz SZ lub jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na potrzeby obrony państwa (nie dotyczy to osób wyłączonych od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej). Z kolei organy administracji rządowej, organy samorządu terytorialnego, przedsiębiorcy i inne jednostki organizacyjne, organizacje społeczne oraz osoby fizyczne mogą być zobowiązane do wykonania świadczeń rzeczowych polegających na oddaniu posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych do używania przez SZ lub jednostki organizacyjne wykonujące zadania na potrzeby obrony państwa.

Św. szczególne dotyczą terenowych organów administracji rządowej, instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych realizujących specyficzne zadania na rzecz obrony państwa. Mogą być oni zobowiązani do odpłatnego: dostosowania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych do potrzeb obrony państwa w sposób niezmieniający ich właściwości i przeznaczenia; przystosowania budowanych/przebudowywanych/rozbudowywanych obiektów budowlanych oraz wytwarzanych rzeczy ruchomych do potrzeb obrony państwa w sposób niezmieniający ich właściwości i przeznaczenia; utrzymywania (przemieszczania) mocy produkcyjnych, naprawczych i usługowych, niezbędnych do realizacji zadań na rzecz bezpieczeństwa lub obronności państwa; wykonywania zadań mobilizacyjnych na rzecz SZ; gromadzenia, przechowywania i konserwacji przedmiotów niezbędnych do wykonania czynności związanych z poszczególnymi rodzajami zobowiązań św. szczególnych. [Sylwia Wojnarowska-Szpucha]

Literatura: J. Pawłowski, B. Zdrodowski, M. Kuliczkowski, Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa, Toruń 2020 • S. Wojnarowska-Szpucha, J. Wojnarowski, System – podsystem obronności państwa i świadczenia na jego rzecz, Warszawa 2014.