TEORIA GIER – matematyczna teoria stosowana do analizy strategicznych sytuacji konfliktowych i kooperatywnych, w których decydent nie sprawuje kontroli nad czynnikami kontekstowymi. Istota tego ujęcia opiera się na hipotetycznym rekonstruowaniu strategii innego podmiotu z uwzględnieniem zbioru wszystkich graczy i wyników. Stosowana głównie w ekonomii, biologii, socjologii, naukach politycznych i informatyce (najczęściej w postaciach: strategicznej, ekstensywnej, kooperacyjnej). Wykorzystywana również w → naukach o bezpieczeństwie (teoria gier wojennych, teoria walki zbrojnej). Wykorzystywana w praktyce w grach wojennych, na potrzeby symulacji operacji wojskowych dowolnymi środkami, w których stosuje się określone zasady, dane, metody [→ ćwiczenia wojskowe].

Teoria gier [t.g.] charakteryzowana jest jako nauka o strategicznym działaniu w warunkach konfliktu i kooperacji – jest narzędziem ułatwiającym zrozumienie zjawisk i interakcji zachodzących między ludźmi i innymi podmiotami, stanowi również uniwersalny język unifikacji nauk behawioralnych. Opisuje formalnie sytuacje, w których podmioty współzawodniczą lub współpracują. Odnosi się do powstawania, przemian, dyfuzji (rozprzestrzeniania się) i ewentualnej stabilizacji różnych form behawioralnych ludzi i innych podmiotów.

T.g. traktowana jest na różne sposoby, również jako: 1. metoda badawcza – matematyczne podejście do analizy interakcji między podmiotami i decyzji podejmowanych w sytuacjach konfliktowych; 2. teoria skutecznego działania – rozpatrywana z perspektywy pojedynczego decydenta, którego interesy są powiązane z interesami innego podmiotu (polega na przywidywaniu skutków zachowań uczestników, z których żaden nie może kontrolować wyników gry; zakłada, że decydenci są racjonalni i działają w reakcji na zachowania drugiego gracza; aby więc zmylić konkurenta, stosuje się w tym celu fałszywe informacje); 3. teoria skutecznego rozwiązywania konfliktów – odnosi się do wszystkich graczy i skutków ich działań, przez co umożliwia analizę i rozwiązywanie konfliktów między nimi.

T.g. ma charakter normatywny, ponieważ bada możliwe zachowania i decyzje podmiotów, między którymi występuje konflikt interesów, oceniając przy tym racjonalność poszczególnych wyborów. Podstawową kategorią pojęciową w tym ujęciu jest gracz, który podejmuje określone decyzje – może to być pojedyncza jednostka, grupa, podmiot administracyjny lub ekonomiczny, a nawet zwierzę czy program komputerowy. W przypadku jednego gracza mamy do czynienia z problemem decyzyjnym. Interakcja jest to sytuacja (strategiczna sytuacja), w której rezultat decyzji każdego gracza zależy od decyzji innego gracza – co najmniej jednego. Konsekwencje działań każdego z nich zależą od działań pozostałych uczestników.

Stworzenie modelu sytuacji konfliktowej wymaga określenia kilku istotnych czynników: liczby uczestników interakcji; strategii każdego z graczy; reguł gry, które dostarczają uczestnikom informacji, a także ustalają sposoby porozumiewania się i przypisywania wyników do zastosowanych strategii; indywidualnych ocen możliwych wyników gry; stopnia sprzeczności interesów poszczególnych graczy. O grze można mówić, jeżeli możliwe jest wskazanie co najmniej dwóch graczy – każdy z nich ma do dyspozycji pewną liczbę możliwych strategii, które określają sposoby postępowania. Kombinacja strategii wszystkich uczestników prowadzi do konkretnego wyniku gry, który generuje wypłatę dla poszczególnych graczy – z reguły można ją wyrazić liczbowo. Każdy z podmiotów dąży do takiego zakończenia, które będzie dla niego najbardziej korzystne – z reguły więc usiłują one osiągnąć zupełnie inne wyniki gry. Racjonalna rozgrywka zakłada również możliwość kooperacji, jeżeli może ona doprowadzić do większej wypłaty dla wszystkich współpracujących ze sobą uczestników.

Jednym z najważniejszych wyróżników t.g. jest założenie o racjonalności graczy. Zakłada się, że każdy z nich analizuje grę i dobiera do niej odpowiednie działania w taki sposób, aby uzyskać najlepszy dla siebie wynik, mając jednocześnie na uwadze, że jego konkurenci postępują tak samo. T.g. udostępnia zatem narzędzia do oceny zachowań racjonalnych. Jest to jednocześnie jeden z najczęściej krytykowanych elementów tego ujęcia. [Joanna Wieczorek-Orlikowska, Ireneusz Dziubek]

Literatura: K. Malasiewicz, Teoria walki zbrojnej. Próba systematyzacji, Warszawa 2018 • T. Płatkowski, Wstęp do teorii gier, Warszawa 2012 • P. Straffin, Teoria gier, Warszawa 2001.