TRUMANA DOKTRYNA – program polityki zagranicznej USA zakładający pomoc wojskową i ekonomiczną państwom zagrożonym przez rządy totalne; generalne zasady określające kierunek i sposób prowadzenia polityki zagranicznej wygłoszone przez 33. prezydenta Harry’ego S. Trumana (1884‒1972) w orędziu do Kongresu 12 marca 1947 r. Geneza doktryny wywodziła się z koncepcji Georga F. Kennana (amerykańskiego dyplomaty, sowietologa, uważanego za architekta polityki → zimnej wojny), która została zapisana w tzw. długim telegramie wysłanym w 1946 r. i która zakładała konieczność powstrzymywania wzrostu wpływów ZSRR przez niedopuszczenie do ekspansji komunizmu na świecie.

Doktryna Trumna [dok.T.] była reakcję na instalowanie rządów totalnych w krajach bloku sowieckiego, zwłaszcza w Rumunii, Bułgarii, Węgrzech i Polsce. Została początkowo zastosowana wobec Grecji zagrożonej przez komunistyczne powstanie wspierane przez Bułgarię, Jugosławię i Albanię. Pomoc otrzymała także Turcja w obawie przed jej zgodą na zmiany w konwencji z Montreux z 1936 r. (regulującej prawo morza w cieśninach czarnomorskich). Dok.T. szybko stała się podstawą polityki zagranicznej USA wobec ZSRR i jego państw wasalnych. Zawarto w niej podstawowe wartości bronione i promowane przez USA, w tym oparcie funkcjonowania państwa na woli większości i wolnych instytucjach, rządach przedstawicielskich, wolnych wyborach, gwarancjach wolności osobistej, wolności słowa i wyznania oraz wolności od ucisku politycznego. USA gwarantowały państwom zagrożonym przez wolę mniejszości narzuconej siłą przede wszystkim pomoc gospodarczą i finansową oraz polityczną i wojskową. Ponadto w dok.T. zawarto deklarację konieczności ekonomicznego wsparcia państw zagrożonych totalitaryzmem, gdyż nędza i ubóstwo stanowią inspirację dla ustrojów totalnych.

Dok.T. stała się inspiracją do działań amerykańskich, których celem było umacnianie demokracji w świecie oraz ograniczenie ekspansji komunizmu. W efekcie nastąpiło zintensyfikowanie aktywności USA na arenie międzynarodowej, czego wyrazem było utworzenie w latach 1949–1955 sojuszy polityczno-militarnych (NATO, ANZUS, SEATO, CENTO) obejmujących kraje zagrożone sowiecką ekspansją oraz gospodarcze wsparcie państw ofiar wojny, akceptujących zawarte w doktrynie wartości (Plan Marshalla).

Wartości zawarte w dok.T. stały się trwałymi zasadami polityki zagranicznej USA, oznaczały ostateczne zerwanie z odradzającą się po wojnie polityką amerykańskiego izolacjonizmu i akceptację myślenia w kategoriach stref wpływów mocarstw, w tym rozbudowy obszaru dominacji rządów demokratycznych. Ideologiczny podział świata stał się początkiem podziału instytucjonalnego i w konsekwencji → zimnej wojny. [Sławomir Sadowski]

Literatura: D.M. Bostdorff, Proclaiming the Truman Doctrine: The Cold War Call to Arms, College Station 2008 • J.L. Gaddis, Strategie powstrzymywania: analiza polityki bezpieczeństwa narodowego USA w okresie zimnej wojny, Warszawa 2007 • M. Rączkiewicz, Doktryna Trumana. Aspekt grecki, Łódź 2012.