TYPOLOGIE BEZPIECZEŃSTWA – w celu uporządkowania i usystematyzowania zbioru zjawisk i procesów zachodzących w złożonej i obszernej sferze bezpieczeństwa, a tym samym umożliwiając wypracowanie niezbędnej aparatury pojęciowej, bezpieczeństwo [bezp.] systematyzuje się, najczęściej przyjmując za podstawę kryteria: podmiotowe, poziomu analizy, wartości chronionych, przedmiotowe, przestrzenne, źródeł szans, wyzwań i zagrożeń, ukierunkowania działalności podmiotu na rzecz bezpieczeństwa, kryterium znaczenia terminu bezp.
1. Kryterium podmiotowe – odpowiadające na pytanie: o czyje bezp. chodzi? Obejmuje ono: bezp. międzynarodowe, narodowe, państwa, grup społecznych (zbiorowości ludzkich) i organizacji, społeczności lokalnych oraz bezp. jednostki ludzkiej (indywidualne, personalne, osobowe). Stanowi ono podstawowe kryterium typologii bezp. 2. Kryterium poziomu analizy – wynikające z hierarchicznej struktury społeczeństwa Ziemi. Obejmuje bezp.: systemu międzynarodowego; podsystemu międzynarodowego; jednostki, czyli różnorodnych zbiorowości, które są wystarczająco spójne i niezależne, aby wyróżniać się spośród innych i występują na poziomie wyższym – podsystemu międzynarodowego (przykładowe jednostki to państwa, narody, korporacje transnarodowe); subjednostki: grup społecznych (zbiorowości ludzkich) i organizacji funkcjonujących w ramach państwa; jednostki ludzkiej (indywidualne, personalne, osobiste). 3. Kryterium wartości chronionych – wynikające z katalogu wartości, których podmioty są gotowe bronić, z użyciem środków nadzwyczajnych włącznie. Odpowiada na pytanie: Jakich wartości podmiotu dotyczy? Dla państwa i narodu jako podmiotów bezp. podział ten zazwyczaj obejmuje: bezp.: przetrwania (trwania); suwerenności (niepodległości, niezawisłości); integralności terytorialnej; rozwoju; jakości życia społeczeństwa (jako wynik rozwoju). Dla człowieka uniwersalnymi wartościami bezp. są życie i zdrowie (bezp. zdrowotne), jakość życia, w tym stan posiadania oraz możliwość rozwoju. 4. Kryterium przedmiotowe – odpowiadające na pytania: o jakie bezp. chodzi? Jakich dziedzin dotyczy? Co stanowi przedmiot działalności człowieka w zapewnianiu sobie bezp.? Obejmuje bezp.: polityczne, militarne, ekonomiczne (w tym: surowcowe, energetyczne, technologiczne, socjalne, żywnościowe itd.), ekologiczne, kulturowo-tożsamościowe, powszechne. Kryterium przedmiotowe ma charakter pomocniczy względem podziału podmiotowego. 5. Kryterium przestrzenne – dotyczące zasięgu terytorialnego (przestrzennego) bezp. Obejmuje bezp.: a. globalne (określane również jako światowe, uniwersalne); b. regionalne (niektórzy autorzy wyodrębniają także bezp.: ponadregionalne i subregionalne); c. państwa (obszar terytorialny państwa); d. lokalne (jako część terytorium państwa: powiat, gmina, osiedle, wieś); e. miejscowe, związane z konkretnym miejscem. 6. Kryterium źródeł szans, wyzwań i zagrożeń: a. zewnętrzne, zlokalizowane w otoczeniu zewnętrznym podmiotu; b. wewnętrzne, wynikające z wewnętrznych uwarunkowań funkcjonowania podmiotu; c. transgraniczne, obejmujące zarówno źródła wewnętrzne, jak i zewnętrzne. 7. Kryterium ukierunkowania działalności podmiotu na rzecz bezp.: bezp. zewnętrzne i wewnętrzne. 8. Kryterium znaczenia terminu bezp.: jako stan, poczucie, proces, cel, wartość, potrzeba, struktura, organizacja.
Rodzaje bezp. są tworzone również na podstawie kryterium charakteru zagrożeń bezp. Mowa o już dobrze utrwalonych terminach, takich jak bezp.: informacyjne, telekomunikacyjne, teleinformatyczne, technologiczne czy infrastruktury krytycznej. Choć wprowadzanie i stosowanie takich rodzajów bezp. może ułatwić prowadzenie ukierunkowanych, specjalistycznych działań ochronnych przed tego typu zagrożeniami, to z perspektywy kompleksowego bezp. podmiotu takie podejście ma znaczenie drugorzędne.
W literaturze przedmiotu często jest przedstawiana rozbudowana typologia bezp., w postaci długiej listy jego rodzajów, co w połączeniu z ideą analizy sektorowej (dziedzinowej) dodatkowo komplikuje i tak już złożoną problematykę współczesnego bezp. Wydaje się więc, że z tego typu narządzi analitycznych należy korzystać z dużą rozwagą. [Lech Chojnowski]
Literatura: L. Chojnowski, Bezpieczeństwo. Zarys teorii, Słupsk 2015.