TYPOLOGIE ZAGROŻEŃ BEZPIECZEŃSTWA – złożoność terminu „zagrożenia bezpieczeństwa” sprawia, że w literaturze funkcjonują ich liczne kategorie, bardziej lub mniej przydatne w analizie bezpieczeństwa. Najczęściej za podstawę typologii → zagrożeń bezpieczeństwa [zag.bezp.] przyjmuje się kryteria: podmiotowe; przedmiotowe; wartości bezpieczeństwa (wartości chronionych); źródeł zag.bezp.; lokalizacji źródła zag.bezp. względem podmiotu bezpieczeństwa; charakteru przedmiotowego zag.; fizycznego środowiska występowania zag., w ramach którego wyodrębnia się zag.; zasięgu przestrzennego występowania zag.bezp.; skutków zag.bezp.; dynamiki rozwoju zag.bezp.; charakteru stosunków społecznych; prawdopodobieństwa wystąpienia; charakteru wymaganych środków przeciwdziałania zagr.; intencji (celowości) powodowania zag.; implikacji wobec stanów nadzwyczajnych państwa; sposobu postrzegania: obiektywne i subiektywne.
1. Kryteria podmiotowe – podstawowe kryterium typologii zag.bezp. – podobnie jak w kategoryzacji bezpieczeństwa, i jest z nim ściśle skorelowane; odpowiada na pytania: kogo dotyczy zag.bezp.? Przeciwko komu jest skierowane? Przeciwko czyim wartościom chronionym? W tym wymiarze najczęściej wyróżnia się zag.bezp.: osobistego lub personalnego, ukierunkowane na jednostkę ludzką; grupy społecznej, dotyczące określonej grupy społecznej, np. rodziny; społeczności lokalnych, skierowane przeciwko wspólnotom lokalnym; narodowego, odnoszące się do państwa oraz narodu i ich naczelnych wartości; państwa, dotyczące państwa i jego struktur; międzynarodowego, które skierowane są przeciwko grupie państw, społeczeństwu międzynarodowemu; cywilizacji, np. cywilizacji chrześcijańskiej, islamskiej itd.; gatunku ludzkiego, ludzkości. W obrębie kryterium podmiotowego można również wyróżnić dwie bardziej ogólne kategorie: zag. instytucjonalne skierowane przeciwko instytucjom oraz zag. osobowe ukierunkowane na człowieka. 2. Kryteria przedmiotowe – główne kryterium uzupełniające w stosunku do kryterium podmiotowego; odpowiada na pytanie: jakich dziedzin funkcjonowania podmiotów zag. dotyczą? Pozostaje w korelacji z przedmiotowym kryterium typologii bezpieczeństwa; wyszczególnia się zag.bezp.: politycznego, militarnego, ekonomicznego, ekologicznego, kulturowo-tożsamościowego, powszechnego, teleinformatycznego, energetycznego, surowcowego, zdrowotnego, a także inne. 3. Kryteria wartości bezpieczeństwa (wartości chronionych) – dotyczy odpowiedzi na pytanie: jakim kategoriom wartości chronionych (wartościom bezpieczeństwa) zagraża? W tym kryterium wyodrębnia się zag.: przetrwania, integralności, tożsamości, niepodległości, suwerenności, rozwoju, dobrobytu, jakości życia, zdrowia itd. 4. Kryteria źródeł zag.bezp. – odpowiada na pytanie: kto lub co generuje zag.? Zgodnie z tym kryterium wyróżnia się zag. wynikające z sił przyrody (katastrofy i klęski naturalne) i te powodowane przez człowieka lub zbiorowości ludzkie – zamierzone (np. użycie środków przemocy) i niezamierzone (np. awarie techniczne, wypadki komunikacyjne). 5. Kryteria lokalizacji źródła zag.bezp. względem podmiotu bezpieczeństwa – odpowiada na pytanie: gdzie zlokalizowane jest źródło zag.: wewnątrz czy na zewnątrz podmiotu? Wyróżnia się zag. zewnętrzne, wewnętrzne i transgraniczne. 6. Kryteria przedmiotowego charakteru zag. – odpowiada na pytanie: jaki jest przedmiotowy charakter zag.bezp.? Co stanowi zag.bezp.? Czy są to siły, środki, czy instrumenty polityczne, militarne, ekonomiczne, technologiczne, kulturowo-tożsamościowe, naukowo-techniczne, psychologiczne, informatyczne (itd.)? 7. Kryteria fizycznego środowiska występowania zag., w ramach którego wyodrębnia się zag.: lądowe, powietrzne, kosmiczne, wodne, w tym nawodne i podwodne, w cyberprzestrzeni. 8. Kryteria przestrzennego zasięgu występowania zag.bezp. – odpowiada na pytanie: jaki zasięg przestrzenny ma zag.? Wyróżnia się zag.: lokalne, dotyczące terytorium podmiotu, funkcjonującego w obrębie państwa, np. gminy, osiedla, sołectwa; bezpieczeństwa narodowego, odnoszące się do terytorium państwa; bezpieczeństwa międzynarodowego, w tym: subregionalne, regionalne, ponadregionalne oraz globalne. 9. Kryteria skutków zag.bezp.: dotyczące bezpieczeństwa fizycznego (np. człowieka i jego mienia) i bezpieczeństwa psychicznego. 10. Kryteria dynamiki rozwoju zag.bezp.: pełzające i dynamiczne. 11. Kryteria charakteru stosunków społecznych: zag. konfliktowe i niekonfliktowe. 12. Kryteria prawdopodobieństwa wystąpienia: zag. potencjalne, realne, bliskie (bezpośrednie w czasie). 13. Kryteria charakteru wymaganych środków przeciwdziałania: zag. militarne (zag. „twarde”) i niemilitarne (zag. „miękkie”). 14. Kryteria intencji (celowości) powodowania zag.: intencjonalne (zamierzone, planowane) i przypadkowe (niezamierzone, losowe). 15. Kryteria implikacji wobec stanów nadzwyczajnych państwa: zag. czasu pokoju, kryzysowe, wojenne. 16. Kryteria sposobu postrzegania: obiektywne i subiektywne.
W literaturze dotyczącej problematyki bezpieczeństwa można zidentyfikować inne kryteria typologii zag.bezp., które mogą być użyteczne przy analizie konkretnych problemów bezpieczeństwa, choć w wielu przypadkach ich mnogość może powodować więcej komplikacji, aniżeli przyczyniać się do wzrostu przejrzystości analizy. [Lech Chojnowski]
Literatura: L. Chojnowski, Bezpieczeństwo. Zarys teorii, Słupsk 2015.