WYWIAD ‒ działania podejmowane przez wyspecjalizowane służby państwowe mające na celu zdobywanie wszelkich informacji pozostających w zainteresowaniu organizatora tych czynności. Spektrum zainteresowania jest bardzo szerokie, od informacji dotyczących polityki danego państwa, przez kwestie ekonomiczne, gospodarcze, militarne oraz społeczne, związane z bezpieczeństwem, polityką zagraniczną i wewnętrzną, także kulturą i historią. Działania wywiadowcze prowadzone są w sposób tajny z zachowaniem ściśle określonych zasad. W celu zachowania tajności realizowane są z tzw. pozycji legalnej i nielegalnej. Pozycja legalna polega na wyposażeniu oficera wywiadu [wyw.] w paszport dyplomatyczny oraz zatrudnienie w placówce dyplomatycznej na terenie kraju, gdzie prowadzony jest wyw. Służby kontrwywiadowcze znając ten rodzaj legendowania prowadzą intensywne działania operacyjne w stosunku do pracowników jednostek dyplomatycznych. Zwiększa to ryzyko dekonspiracji i aresztowania, jednak paszport dyplomatyczny chroni przed odpowiedzialnością prawną. Większą swobodę prowadzenia operacji wywiadowczych daje pozycja nielegalna, polegająca na zbudowaniu legendy niezależnej od podmiotów dyplomatycznych. Legenda w takich przypadkach opiera się na prowadzeniu biznesu, działalności naukowej lub dziennikarskiej pozwalającej na swobodę przemieszczania się oraz organizowania spotkań z osobami pozostającymi w zainteresowaniu służby wyw. W tym przypadku zatrzymanie i udowodnienie prowadzenia wyw. na terenie danego państwa wiąże się odpowiedzialnością karną. Czynności wywiadowcze są nielegalne z punktu widzenia państwa, na terenie którego są realizowane, natomiast w ustawach powołujących organizacje wywiadowcze mają ścisłe umocowania prawne.

W wielu państwach powoływane są oddzielne agencje zajmujące się → wywiadem wojskowym i wywiadem cywilnym. Ze względu na charakter prowadzonych działań wyróżnia się wyw.: taktyczny, strategiczny, totalny, ofensywny, defensywny, głęboki, płytki, biały. Inny podział dotyczy tematyki lub zakresu zainteresowań: polityczny, gospodarczy, dyplomatyczny, naukowo-techniczny, biograficzny, ekologiczny, wewnętrzny (→ kontrwywiad).

W pracy wyw. dużą rolę odgrywa analiza wywiadowcza, której celem jest wybranie istotnych informacji z punktu widzenia interesu państwa oraz dokonanie ich analizy pod kątem uniemożliwienia ustalenia źródła informacji. Celem analizy jest również dostosowanie jej do możliwości percepcyjnych adresatów informacji. Rozwój technologiczny w zakresie przesyłu informacji i ich powielania spowodował konieczność dokonywania przez służby wywiadowcze selekcji tych istotnych i aktualnych. Współcześnie zasadniczą trudnością stało się nie tyle pozyskanie informacji, ale przede wszystkim analiza pod kątem wiarygodności. [→ biały wywiad; cykl wywiadowczy] [Andrzej Skwarski]

Literatura: S. Zalewski, Służby specjalne w państwie demokratycznym, Warszawa 2002 • A. Żebrowski, Wywiad i kontrwywiad XXI wieku, Lublin 2010.