ZABÓJSTWO ‒ rodzaj przestępstwa, ogólny termin do opisania zabicia (pobawienia życia) człowieka przez innego człowieka/innych ludzi. Zabójstwo [zab.] zgodnie z polskim prawem karnym jest zbrodnią polegającą na umyślnym pozbawieniu życia człowieka. Systemy prawne dokonują ważnych rozróżnień między rodzajami zabójstw, a kary różnią się znacznie w zależności od intencji zabójcy, okoliczności zab. i innych czynników.

Historia ludzkości w dużej mierze to dzieje okrucieństwa, w których religia i moralność posiadły słabą zdolność do ograniczania zadawanych cierpień. Brak rezultatów w zmaganiu się z oczywistymi przejawami zła w stosunkach społecznych jest następstwem upodobania ludzi do agresywnych zachowań [→ agresja]. Niejednoznaczny stosunek do → przemocy traci jednak swoją nieostrość w przypadku zab. Po raz pierwszy jego krytykę odnotowano w koncepcji Pitagorasa, który w ramach prawa zakazującego przelewania krwi istot żywych określił wszelką rzeź jako rzecz występną i przeciwną naturze. Pozbawianie kogoś życia wedle jego opinii było ze wszech miar niegodziwe i zachęcało do łamania reguł sprawiedliwości, którym najsilniej przeciwstawia się wojna, będąca rzeczywistym prawodawcą dla zab. Podobnie Arystoteles, kierujący się racjami rozumu i prawa, uznał zab. za czyn narzucony gwałtem w ramach aktów zależnych od naszej woli, będących formą sprawiedliwości ścisłej wyrównującej niegodziwe postępki. Wedle tego czyn niweczący cudze życie jest „nieznośnym wykroczeniem”, jakkolwiek występują też okoliczności wymagające pozbawiania życia, np. → kary śmierci.

Współcześnie nie znajdujemy z reguły w systemach określających funkcjonowanie ludzkich relacji i społeczności akceptacji dla zbrodni zab., zwłaszcza w prawie i etyce ‒ bezprawny zamach na cudze życie jest fundamentalnym wyłomem w normie nie zabijaj, chociaż bywa, że toleruje się → samobójstwo, zadawanie śmierci na polu bitwy, eutanazję czy karę śmierci. Również według opinii motywowanej racjami chrześcijańskimi zrozumiałe zdaje się być to niszczenie bytu, które jest następstwem konfliktu zbrojnego, wynikiem samoobrony czy orzeczenia sądu. Źródłem aprobaty dla takich sytuacji dopuszczalności uśmiercania jest gromadne oczekiwanie przeciwdziałania cudzej agresji poprzez eksterminację wrogów zagrażających bezpieczeństwu jednostek i społeczności, suwerenności państwa. Wszelako takie nastawienie ukazuje relatywizm normy piętnującej zabijanie i sugeruje dwutorowy jej wymiar. Na gruncie → etyki bezpieczeństwa występuje zrównanie treści kategorii zaliczanych do zab., gdyż jego wyróżnikiem jest skrajna przemoc skierowana na drugiego człowieka.

Jedną z form zab. jest morderstwo, który to termin ma znaczenie zarówno opisowe, prawne, jak i etyczne. Odnosi się do aktu pozbawienia życia nieusprawiedliwionego i niedyktowanego winą ofiary.

Zab. jest to zarówno akt agresji skutkujący śmiercią, jak i działanie pośrednio prowadzące do niej, w tym określane jako nieumyślne. Dlatego też nie ma istotnej różnicy między zabiciem przez działanie a świadomym uśmierceniem przez zaniechanie czy zaniedbanie czynności służących ochronie życia. Do czynów sprzyjających śmierci zawinionej z zaniedbania czy zaniechania zaliczają się zab. wynikające z błędów terapii szpitalnej, opieszałości w reanimacji czy braku wrażliwości na cierpienia potrzebujących opieki lub wymagających specjalnej troski w sytuacjach terminalnych. Podobnie zab. w sensie moralnym może być nieudzielenie wsparcia ludziom bezbronnym, którym grozi eksterminacja, czy dopuszczenie do śmierci głodujących poprzez lekceważenie ich sytuacji. Eksterminacja większych społeczności z powodu zaniedbania czy zaniechania ich ratownictwa jest wyrazem obojętności wobec ludzkiego życia, a ta nie podlega sankcjom, choć poddaje się już publicznej krytyce. Przypadki te nie podlegają ocenie prawa karnego, albowiem przy określaniu pojęcia zab. musi liczyć się tylko to zachowanie, które daje się stwierdzić i zaobserwować. I choć prawo ściga sprawstwo bierne, karząc za nieudzielenie pomocy w obronie życia jednostki, to jego aparatura pojęciowa nie jest dostatecznie precyzyjna, by uwzględnić wszystkie rodzące się w związku z tym skrupuły moralne. Etyka inaczej niż prawo ocenia zarówno celowe spowodowanie śmierci, jak i zaniechanie działania, które by jej zapobiegły. [Marek Adamkiewicz]

Literatura: J. Clark, American Assassins, New York 1996 • J. Hospers, Human Conduct, New York 1961.