ZAGROŻENIE BEZPIECZEŃSTWA ‒ negatywnie wartościowane zjawisko, proces, zdarzenie, działanie powodowane przez siły natury lub wywołane zaplanowaną albo przypadkową działalnością człowieka, które przyczynia się do niepokoju, niepewności, obaw, lęku czy strachu o najważniejsze wartości podmiotu. Istotą → zagrożeń jest antycypacja, czyli przewidywanie wystąpienia czynnika mogącego spowodować szkody (utratę lub pomniejszenie posiadanych wartości materialnych i niematerialnych), jeśli podmiot nie wykona czynności zabezpieczających. Skalę przewidywanych strat określa się mianem → ryzyka. Należy podkreślić, że samo antycypowanie wystąpienia niszczących czynników nie musi jednoznacznie oznaczać, że są one postrzegane jako zagrożenia bezpieczeństwa [zag.bezp.]. Dzieje się tak wówczas, gdy podmiot dysponuje adekwatnym zasobem sił i środków umożliwiającym podjęcie skutecznych działań zapobiegawczych oraz przygotowawczych. Stan taki daje podmiotowi poczucie spokoju, wynikające z pewności co do nienaruszalności jego najważniejszych wartości; w tym przypadku niszczące czynniki nie są postrzegane jako zag.bezp.

Rozważania na temat istoty zag.bezp. nie mogą ograniczać się jedynie do „kogoś” i/lub „czegoś”, co budzi niepokój, obawę, lęk czy strach o wartości chronione, lecz muszą również uwzględniać subiektywne ich postrzeganie przez podmiot. Z tej perspektywy odnoszą się one do stanu emocjonalnego podmiotu, wywołanego subiektywnym postrzeganiem obiektywnie występujących czynników – zjawisk, zdarzeń, procesów oraz działań innych ludzi, mogących stanowić niebezpieczeństwo dla jego najważniejszych wartości. W tym ujęciu zag. mają charakter subiektywny i są zindywidualizowane, ponieważ ich odczuwanie zależy od indywidualnej zdolności percepcji i wrażliwości podmiotu [→ poczucie zagrożenia]. Biorąc pod uwagę dwie perspektywy definiowania zag.bezp.: antycypowanych realnych zjawisk, procesów, zdarzeń i działań oraz ich subiektywnego postrzegania i odczuwania przez podmiot, należy je rozpatrywać dwuaspektowo. Z jednej strony są to obiektywnie występujące i negatywnie wartościowane czynniki – zjawiska, zdarzenia, procesy i działania, wywołujące nieprzyjemny stan emocjonalny: niepokój, obawę, lęk, strach o najważniejsze wartości podmiotu. Z drugiej zaś zag.bezp. to stan świadomości i psychiki podmiotu wyrażający się nieprzyjemnym stanem emocjonalnym spowodowanym subiektywnym postrzeganiem obiektywnie występujących negatywnie wartościowanych czynników. Dwuaspektowa interpretacja zag.bezp. stanowi podstawę do wyodrębnienia podobnych dwóch kategorii bezpieczeństwa: obiektywnego i subiektywnego.

Istotną rolę w percepcji zag.bezp., a następnie w podejmowaniu działań ukierunkowanych na zapewnienie bezpieczeństwa odgrywa identyfikacja zag. według kryterium czasu i prawdopodobieństwa ich wystąpienia, zgodnie z którym wyróżnia się zag. potencjalne, realne i bliskie lub bezpośrednie (w czasie). Zag. realne istnieją w rzeczywistości i oznaczają obiektywnie istniejącą możliwość wystąpienia zjawisk niekorzystnych dla stabilności i bezpieczeństwa podmiotu, wymagającą użycia stosownych sił i środków. Zag. potencjalne mogą wystąpić lub pojawić się w określonych okolicznościach, gdy spełnione zostaną pewne warunki. Oznaczają zjawiska, które mogą negatywnie wpływać na bezpieczeństwo podmiotu i w związku z tym mogą wymagać podjęcia działań zapobiegawczych oraz przygotowania lub zachowania konkretnych zdolności do przeciwstawienia się im w przypadku ich urzeczywistnienia. Spośród zag. realnych wyróżnia się zag. bliskie, czyli bezpośrednie w czasie, które wymagają niemal natychmiastowej reakcji (obrony) ze strony zagrożonego podmiotu. Z tego typu zag. związana jest koncepcja „wyprzedzającego użycia sił”, oznaczająca zastosowanie siły w stosunku do przeciwnika, by uprzedzić jego nieuchronny atak. Podstawą podjęcia działań wyprzedzających są niepodważalne dowody na bliski i nieuchronny atak nieprzyjaciela, co niejednokrotnie jest bardzo trudne do jednoznacznego udowodnienia, a tym samym tego typu działania pozostają bardzo kontrowersyjne.

Destrukcyjne (niszczące) czynniki (działania, zjawiska i procesy) mogą wynikać zarówno z własnej działalności człowieka i wewnętrznego stanu jego organizmu, jak i destrukcyjnego oddziaływania jego otoczenia (środowiska) – sił środowiska naturalnego oraz działalności innych ludzi. Destrukcyjne czynniki powstające w wyniku czynności podjętych przez innego człowieka / innych ludzi mogą być rezultatem celowych działań bądź też niezamierzonym, przypadkowym efektem działalności, która w sposób bezpośredni lub pośrednio może doprowadzić do sytuacji zag. i w konsekwencji do deprywacji najważniejszych wartości podmiotu. W pierwszym przypadku niszczycielskie skutki działalności innego człowieka / innych ludzi mogą wynikać z: użycia siły militarnej w czasie konfliktów zbrojnych; działalności przestępczej przeciwko osobom lub/i mieniu; ataków terrorystycznych, których bezpośredni cel stanowi zazwyczaj przypadkowa ludność. Szkodliwa działalność człowieka przeciwko człowiekowi zazwyczaj zdarza się w sytuacjach konfliktowych. Powstają one wówczas, gdy podmiot znajduje się w polu działania sił przeciwnika, które mogą mieć charakter fizyczny, społeczny lub moralny. Z perspektywy zag.bezp. szczególnie istotne są sytuacje walki: konkurencji, współzawodnictwa i sprzeczności interesów. Sytuacje konfliktowe mogą być: interindywidualne (pomiędzy jednostkami), grupowe (konflikty w grupie), intergrupowe (pomiędzy grupami). Niezamierzone efekty działalności człowieka powodujące zag.bezp. dotyczą szczególnie awarii technicznych i wypadków, zwłaszcza komunikacyjnych (drogowych, kolejowych, lotniczych, żeglugowych), lecz także innych, np. w pracy. Ranga tego typu zag.bezp. wzrasta wraz z rozwojem cywilizacyjnym.

Drugim źródłem destrukcyjnych czynników mogą być zdarzenia związane z działaniem sił natury, takich jak: wstrząsy sejsmiczne, wyładowania atmosferyczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, → powodzie, osuwiska ziemi, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, → pożary, susze, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie chorób roślin lub zwierząt, chorób zakaźnych ludzi, szkodników itp. [→ klęski żywiołowe]. Podstawowy podział → zag. naturalnych wyróżnia zag. geologiczne, hydrologiczne, oceanograficzne, meteorologiczne, związane z pokrywą wegetacyjną, wynikające z degradacji środowiska naturalnego, kosmiczne, epidemiczne.

Zag.bezp. mogą wynikać nie tylko z układu zewnętrznych elementów sytuacji, lecz także mogą być tworzone przez człowieka wobec siebie samego. W tym przypadku mogą one mieć swoje źródło w wewnętrznym stanie organizmu (np. stan nietrzeźwości lub po użyciu innych środków odurzających, choroby psychiczne) albo w ryzykownych interakcjach z otoczeniem zewnętrznym wynikających np. z lekkomyślności, nieprzygotowania, braku wiedzy czy brawury. [→ zagrożenie] [Lech Chojnowski]

Literatura: L. Chojnowski, Bezpieczeństwo. Zarys teorii, Słupsk 2015.