ZAGROŻENIE SPOŁECZNE ‒ do tej kategorii zaliczają się wszelkie zjawiska, rodzaje ryzyk utraty → bezpieczeństwa społecznego jednostek, grup, społeczności, które prowadzą do destabilizacji, zakłóceń ładu społecznego i interakcji personalnych, burzą relacje rodzinne, stosunki międzyludzkie w określonych środowiskach, powodują anomię, lęk, obawy społeczne, niosą ryzyko powstawania sytuacji kryzysowych. Rodzaje, źródła oraz formy diagnozowania, kompensacji i redukowania wszelkiego typu zagrożeń społecznych [zag.sp.] zmieniały się w toku dziejów i nadal cechuje je wielka dynamika przekształceń ‒ tak w kategoriach klasyfikacyjnych, zakresu, głębi, jak i potencjalnych skutków. Na przestrzeni dziejów zag.sp. określano mianem problemów społecznych, analizowano jako patologie społeczne, jako choroby zakłócające stabilność organizmu społeczeństwa oraz budowano i upowszechniano kolejne teorie socjologiczne wskazujące ich potencjalne źródła oraz skutki. Niektóre z nich to: funkcjonalizm, teoria anomii, konfliktu wartości, teoria społecznego naznaczenia, społecznego organizmu (August Comte), społecznego darwinizmu (Karol Marks), społecznej kontroli, społecznej dezintegracji czy ograniczonej solidarności (Émile Durkheim). Źródeł zjawisk i zag.  utożsamianych z chorobami społecznymi upatrywano tak w demoralizacji jednostek, ich dewiacyjnych zachowaniach i niedopasowaniu do obowiązujących norm (Bernard Rosenberg), jak i w ułomnościach cywilizacyjnych, w samym społeczeństwie i źle funkcjonujących jego instytucjach, strukturach, zarządzaniu nim (Sigmund Freud, Erich Fromm). Naukowy dyskurs nad przyczynami wszelkich zag.sp., patologii społecznych – obejmujący koncepcje od samoodpowiedzialności jednostek za swój los do „chorego społeczeństwa” – nadal trwa. Generalnie zag.sp. powodowane są różnorakimi czynnikami, tak w wymiarze jednostkowym, jak i ogólnospołecznym i ogólnopaństwowym, przy tym wskazuje się na ich związek (zarówno w kategorii źródła, jak i skutku) z takimi zjawiskami, jak łamanie prawa, przemoc, patologie i przestępczość, a także z sytuacją (stanem) jednostek w wymiarze zdrowotnym (stany depresyjne, samobójstwa) czy osobowościowym (agresja, niedostosowanie społeczne).

W Polsce do najważniejszych współczesnych zag.sp. zalicza się: ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, bezrobocie, niepełnosprawność, wielochorobowość, alkoholizm, narkomanię, przemoc, wielodzietność, handel ludźmi, bezradność, alienację kulturową i socjalną, sytuacje kryzysowe, zdarzenia losowe, klęski żywiołowe. Lista ta obejmuje rodzaje zag. ujętych w ustawie o pomocy społecznej jako ryzyka, zjawiska i problemy obligujące instytucje publiczne do organizowania pomocy społecznej, podejmowania działań kompensacyjnych i profilaktycznych. Katalog ten należałoby uzupełnić o szereg innych zag. niosących ryzyko konfliktów, powodujących zakłócenia w funkcjonowaniu przestrzeni społecznej, takie jak: juwenalizacja biedy, dyskryminacja, nietolerancja, niedostosowanie, wykluczenie społeczne, marginalizacja, ageizm, prostytucja, polaryzacja społeczna, ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej, edukacyjne oraz psychologiczne skutki pandemii oraz restrykcji sanitarnych i lockdownu, skutki klęsk żywiołowych i zmian klimatycznych, biurokracja, korupcja, niekompetencja, deficyt rozwiązań systemowych w warunkach zmian demograficznych i kulturowych (nowy model rodziny i jej funkcji, depopulacja, dysproporcje reprezentacji pokoleniowych na rynku pracy i w systemie zabezpieczeń społecznych). Część z nich to skutki przeobrażeń i wydarzeń ostatnich dwóch dekad, a prawie każde z nich wiąże się ze zjawiskami w wymiarze ponadpaństwowym, regionalnym czy globalnym, takimi jak: problemy epidemiologiczne i pandemiczne w globalnym świecie, problemy ekologiczne, fale migracyjne, kryzysy uchodźcze, kryzysy humanitarne.

Wszystkie diagnozowane zag.sp. oraz związane z nimi dysfunkcje, deficyty, problemy i ryzyka pozostają w bezpośrednim lub pośrednim związku z następującymi sferami: kondycją środowiska naturalnego, polityką klimatyczną, zrównoważonym rozwojem, rozwojem technologicznym, informatycznym, kondycją gospodarczą i ekonomiczną, z szeroko rozumianym bezpieczeństwem globalnym (klimatycznym, zdrowotnym, socjalnym). Kluczową rolę w profilaktyce zag.sp., czyli również postrzegania bezpieczeństwa przez społeczeństwo, odgrywa państwo wraz z funkcjonującym w kraju prawem. Dysfunkcje państwa, jego instytucji i systemu prawnego wzmagają natężenie i zakres zag.sp., podczas gdy wysoka efektywność i sprawność aparatu państwowego (współdziałającego z sektorem społecznym) skalę zag. zmniejsza.

Wyzwaniem współczesności jest systematyczne identyfikowanie zag.sp. niezbędne do ograniczania, eliminowania ich potencjalnych źródeł i poprawy stanu bezpieczeństwa społecznego na wszystkich poziomach (w tym środowiskowym, lokalnym, krajowym, wspólnotowym, globalnym). Bezpieczeństwo od zag.sp. pozostaje w ścisłym związku z → bezpieczeństwem narodowym. Jego brak rodzi wszechstronną destabilizację, także w sferze aksjologicznej, skutkując upadkiem systemu wartości stanowiących bazę kulturową, cywilizacyjną, ustrojową. Zarówno rozwój społeczny, jak i technologiczny prowadzi do eliminacji zag., jednak całkowite ich wyeliminowanie nie jest możliwe. [→ zagrożenie; zagrożenie bezpieczeństwa] [Elżbieta Trafiałek]

Literatura: T. Łuczyszyn, Bezpieczeństwo społeczne i ekonomiczne jako elementy polityki gospodarczej państwa i ryzyka, „Forum Socjologiczne” 2020, nr 10 • P. Sałustowicz, Patologia społeczna [w:] Słownik społeczny, red. B. Szlachta, Kraków 2004 • Współczesne zagrożenia społeczne. Wyzwania dla bezpieczeństwa społecznego, red. T. Jarocki, Kielce 2019.