ZAGROŻENIE WEWNĘTRZNE PAŃSTWA ‒ zdarzenie bądź zespół zdarzeń wywołanych siłami natury lub związanych z działalnością człowieka, które niosą ze sobą bezpośrednie lub pośrednie negatywne skutki dla mienia publicznego, prywatnego, → infrastruktury krytycznej, środowiska oraz stanowią niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia ludzi. Jest to kategoria → zagrożeń związanych z bezpieczeństwem wewnętrznym podmiotu, we współczesnym dyskursie o bezpieczeństwie dominuje perspektywa → bezpieczeństwa państwa. Współczesnym zagrożeniom wewnętrznym [zag.wew.] można przypisać pięć cech: złożoność, wszechobecność, powszechność, względność, a także zdolność do wzajemnego oddziaływania na siebie i tworzenia zag. synergicznych.

→ Bezpieczeństwo wewnętrzne w najogólniejszym znaczeniu to jeden z rodzajów bezpieczeństwa odnoszący się do zag. występujących wewnątrz państwa i mających wpływ na funkcjonowanie wszystkich elementów wchodzących w jego skład, a także do działań podejmowanych w celu przeciwdziałania zag. i ich skutkom. Można zatem przyjąć, że to kategoria bezpieczeństwa państwa, która oznacza stan stosunków i procesów wewnątrz państwa, który zapewnia skuteczną realizację interesów państwa i jego obywateli. To również proces zorganizowany i prawnie usankcjonowany, którego celem jest ochrona i obrona instytucji państwa i jego obywateli przed zag.wew., zapewnienie jego stabilności w wymiarze wewnętrznym (ustrojowym), a także zapewnienie odpowiednich warunków do normalnego życia (funkcjonowania) i rozwoju wszystkim podmiotom (personalnym i strukturalnym) wypełniającym społeczną przestrzeń państwa. Do najważniejszych kategorii tworzących podstawy skutecznego działania na rzecz zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa należy zapewnienie: → bezpieczeństwa ustrojowego, bezpieczeństwa egzystencjalnego, → bezpieczeństwa powszechnego, → bezpieczeństwa publicznego. Efektem działań podejmowanych w ramach bezpieczeństwa wewnętrznego jest ład społeczny, a w szczególności sprawnie funkcjonujący system ochrony przed zdarzeniami kryzysowymi, → porządek publiczny, porządek konstytucyjny oraz pokój społeczny.

Zag. traktowane jest jako przeciwieństwo bezpieczeństwa i oznacza możliwość pojawienia się zjawiska negatywnie wartościowanego przez podmiot, ewentualnie jako potencjalne lub rzeczywiste zjawisko, sytuacja, działanie, które godzi w podstawowe interesy i wartości i stwarza dla nich niebezpieczeństwo. Z perspektywy personalnej traktowane jest jako sytuacja, w której istnieje zwiększone prawdopodobieństwo utraty życia, zdrowia, wolności albo dóbr materialnych. Zag. wywołuje u człowieka niepokój lub strach o różnym natężeniu, do przerażenia lub obezwładnienia włącznie, bądź odruch lub świadomą chęć przeciwdziałania [→ poczucie zagrożenia].

Klasyfikacja zag.wew. ze względu na źródło ich pochodzenia z reguły wyróżnia dwie podstawowe kategorie: → zag. naturalne i zag. antropogeniczne. Do grupy naturalnych zag.wew. należą zag.: meteorologiczne (silne wiatry, ulewy, intensywne opady śniegu, burze, ekstremalne temperatury); hydrologiczne (powodzie); geologiczne (trzęsienia ziemi, tsunami, erupcje wulkanów, masowe ruchy ziemi); klimatyczne (ekstremalnymi zdarzenia pogodowe, susze, niedobór wody); biologiczne (epidemie, epizootie i epifitozy, występowanie szkodników na masową skalę, skażenia biologiczne żywności i wody); zag. dla ekosystemów (zanik biologicznej różnorodności, degradacja gleb, deforestacja, niedobory i zanieczyszczenia wody, degradacja mórz i oceanów, zanieczyszczenia powietrza, wielkopowierzchniowe pożary lasów i torfowisk).

Wśród antropogenicznych zag.wew. wyróżnia się trzy podstawowe kategorie: techniczne, o podłożu społecznym oraz cywilizacyjne. Zag. techniczne są efektem katastrof technicznych, awarii czy wypadków, są to: pożary, awarie obiektów przemysłowych (katastrofy chemiczne, katastrofy radiacyjne, katastrofy biologiczne), katastrofy i wypadki komunikacyjne (drogowe, kolejowe, lotnicze, morskie), awarie infrastruktury technicznej; katastrofy budowlane. Zag. o podłożu społecznym są efektem różnego rodzaju zachowań społecznych: niekontrolowane → migracje ludności (w tym uchodźctwo); patologie społeczne na dużą skalę (w tym akty chuligaństwa i wandalizmu); → przestępczość; → korupcja; zag. o podłożu etniczno-kulturowym; przemoc strukturalna (w tym prześladowania i konflikty wewnętrzne); niekontrolowane zgromadzenia ludności (niepokoje społeczne); terroryzm wewnętrzny; nielegalne sposoby zmiany ustroju państwa. → Zag. cywilizacyjne są efektem zmian związanych z rozwojem cywilizacyjnym, do tej grupy należą m.in.: kryzysy ekonomiczne; choroby cywilizacyjne; nierówności ekonomiczne; zag. rynku pracy; kryzys współczesnej rodziny; zag. → cyberprzestrzeni (przestępczość komputerowa, cyberpatologie społeczne).

W praktyce zag. bezpieczeństwa wewnętrznego są analizowane często z perspektywy jego podstawowych komponentów, czyli: bezpieczeństwa powszechnego (którego celem jest ochrona i obrona ludności cywilnej, prywatnej własności, urządzeń użyteczności publicznej i środowiska przed skutkami zag. naturalnych i antropogenicznych występujących na dużą skalę i wywołujących klęski żywiołowe czy humanitarne); bezpieczeństwa publicznego, łączonego często z porządkiem publicznym (którego celem jest ochrona porządku prawnego w państwie, ochrona instytucji państwa i innych podmiotów funkcjonujących w przestrzeni publicznej oraz ochrona obywateli przed zag. godzącymi w ich życie, zdrowie lub prywatną własność); bezpieczeństwa ustrojowego (którego zasadniczym celem jest ochrona ustroju państwa i jego systemu prawnego przed jego gwałtownymi zmianami, głównie w postaci rewolucji i puczu, a także ingerencji ze strony zewnętrznych podmiotów oraz stworzenie warunków przestrzegania zasady praworządności) oraz bezpieczeństwa egzystencjalnego (którego celem jest z kolei zapewnienie przez państwo warunków do zaspokojenia przez społeczeństwo i jego poszczególnych członków podstawowych potrzeb egzystencjalnych, zapewnienie wysokiej jakości życia i stworzenie odpowiednich warunków do rozwoju). [→ zagrożenie bezpieczeństwa] [Andrzej Urbanek]

Literatura: P. Majer, W poszukiwaniu uniwersalnej definicji bezpieczeństwa wewnętrznego, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2012, nr 7(4) • P. Majer, A. Urbanek, Bezpieczeństwo społeczne. Ewolucja, instytucje, zagrożenia, Warszawa 2016 • A. Urbanek, Podstawy bezpieczeństwa państwa. Wymiar społeczno-polityczny, Słupsk 2013.