ZBRODNIA LUDOBÓJSTWA – planowe, zorganizowane i masowe pozbawianie życia ludzi, aby unicestwić określoną grupę narodową, etniczną, rasową czy religijną. Według innej definicji jest to zbrodnia zwielokrotniona, która polega na eliminacji wielkich mas ludzkich ze względów etnicznych, religijnych, społecznych czy politycznych, popierana przez władze państwowe bądź przez lokalne struktury władzy. Stanowi zaprzeczenie prawa do istnienia ludzkich wspólnot, zbiorowości. Jest uznawane za zbrodnię w rozumieniu prawa międzynarodowego, jako norma ius cogens (bezwzględnie obowiązująca), co oznacza, że jej zastosowanie w odniesieniu do popełnionych zbrodni nie zależy od woli stron, państwo nie może wyłączyć lub ograniczyć jej zastosowania.

Pojęcie ludobójstwo [lud.], ang. genocide, jest połączeniem greckiego genos ‒ rasa, plemię i łacińskiego cide ‒ zabijać. Jego twórcą jest Rafał Lemkin, polski prawnik pochodzenia żydowskiego. Jeszcze przed drugą wojną światową zabiegał on o penalizację masowych mordów zmierzających do eksterminacji grup narodowych, rasowych czy religijnych. Pojęcie lud. rozumiał szeroko, określał nim nie tylko bezpośrednie działania zmierzające do eksterminacji danej grupy, ale także działania długoterminowe powodujące stopniowe ograniczanie żywotności tej grupy (społeczne, gospodarcze, kulturalne, religijne i in.).

Współcześnie prawo międzynarodowe traktuje lud. jako kwalifikowaną zbrodnię, której ramy zostały określone Konwencją w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstw ONZ z 1948 r. Według zawartej w niej definicji pojęcie to obejmuje: zabicie członków grupy; spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy; rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia powodujących ich całkowite lub częściowe wyniszczenie fizyczne; stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy; przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy innej grupie – jeśli którykolwiek z tych czynów dokonany został w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych.

Zgodnie z prawem międzynarodowym karalne są również: zmowa w celu popełnienia lud., bezpośrednie i publiczne podżeganie do popełnienia lud., usiłowanie popełnienia lud. oraz współudział w lud. Winni popełnienia tych czynów podlegają karze bez względu na to, jaki status prawny im przysługuje ‒ odpowiedzialność dotyczy na tych samych zasadach osoby sprawujące funkcje publiczne w państwie i osoby prywatne.

Definicja zawarta w konwencji została przejęta do statutów trybunałów karnych ad hoc (Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii oraz Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy), a także do statutu stałego → Międzynarodowego Trybunału Karnego. [Bogumiła Pawlaczyk]

Literatura: D. Dróżdż, Zbrodnia ludobójstwa w międzynarodowym prawie karnym, Warszawa 2010 • R. Gellately, B. Kiernan, The Specter of Genocide, Mass Murder in Historical Perspective, New York 2003 • K. Wierczyńska, Współczesny wymiar zbrodni ludobójstwa, „Studia Socjologiczno-Polityczne. Seria Nowa” 2015, nr 2.