ZINTEGROWANY SYSTEM ZARZĄDZANIA GRANICAMI UE ‒ (ang. Integrated Border Management EU, IBM) krajowa i międzynarodowa koordynacja i współpraca między wszystkimi odpowiednimi organami i agencjami UE i państw członkowskich zaangażowanymi w bezpieczeństwo granic i ułatwianie handlu dla ustanowienia skutecznego, wydajnego i skoordynowanego zarządzania zewnętrznymi granicami UE, tak by możliwe było osiągnięcie celu, jakim są otwarte, ale dobrze kontrolowane i bezpieczne granice. Wobec częstego tymczasowego przywracania kontroli IBM dotyczy także granic wewnętrznych UE. Zintegrowane zarządzanie granicami sensu largo to przestrzeń kompetencji UE, której celem jest skuteczne zarządzanie → migracjami i zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego w Unii, przy jednoczesnym zagwarantowaniu swobodnego przepływu osób. Koncepcja IBM uwzględnia następujące obszary: 1. kontrolę graniczną, zdefiniowaną w kodeksie granicznym → Schengen, obejmującą analizę ryzyka i wywiad kryminalny; 2. wykrywanie → przestępczości transgranicznej i prowadzenie w tym zakresie dochodzeń z udziałem organów ochrony porządku publicznego; 3. czteropoziomowy model kontroli dostępu, tj. działania w państwach trzecich, współpraca z sąsiednimi państwami, kontrola graniczna, środki kontroli na obszarze swobodnego przemieszczania się (w tym w zakresie powrotów); 4. współpracę w zarządzaniu granicami różnych służb, co obejmuje: straż graniczną, służby celne, policję, krajowe służby bezpieczeństwa i inne właściwe organy; 5. koordynację i spójność działań państw członkowskich oraz instytucji i innych organów Wspólnoty i Unii. Zarządzanie granicami UE stanowi przykład zarządzania wielopoziomowego łączącego kompetencje państw i instytucji ponadnarodowych.

Wdrażanie IBM należy rozpatrywać jako proces, który jest sumą sytuacji międzynarodowej, rozszerzenia terytorium UE oraz ewolucji kompetencji poszczególnych poziomów decydowania. Wypracowane środki i aktywności uzasadnione są ze względu na współczesne zagrożenia. Zadaniem sytemu jest ich minimalizacja, sprawne działanie instytucji oraz eliminacja rezultatów → sytuacji kryzysowych. Niezbędne jest zagwarantowanie ciągłości procesu utrzymania bezpieczeństwa na granicach zewnętrznych UE poprzez nieprzerwane monitorowanie zagrożeń oraz dostosowywanie mechanizmów zarządzania granicami do niwelowania skutków ich wystąpienia.

Realizacja procesu zarządzania granicami zewnętrznymi odbywa się w dwóch etapach: stabilizacji i realizacji. Etap stabilizacji obejmuje organizację instytucji i organów państwowych oraz unijnych, które odpowiedzialne są za zapewnienie bezpieczeństwa na granicach zewnętrznych. W fazie tej ocenia się posiadane zasoby ludzkie i rzeczowe, uwzględniając wyzwania i zagrożenia w kontekście sytuacji międzynarodowej. Agencja → Frontex dokonuje oceny podatności oraz wrażliwości na zagrożenia oraz podejmuje kroki w celu zmniejszenia presji na granicach. Kolejnym kluczowym działaniem jest analiza ryzyka niezbędna dla realizacji zadań instytucjonalnych Agencji, tj. przygotowanie operacji, wsparcie decyzyjne, formułowanie polityki. W jej ramach ośrodek monitorowania i analizy ryzyka prowadzi działania mające na celu obserwację przepływów migracyjnych do i wewnątrz UE. Kolejne fazy procesu zarządzania granicami zewnętrznymi UE to analiza znaczenia zagrożeń zdiagnozowanych co do kategorii, natężenia i występowania, a także charakterystyka tendencji na przyszłość.

Podstawą działań mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa „obszaru bez granic” są zasady solidarności i współzależności. Państwo członkowskie ponosi główną odpowiedzialność za zarządzanie własnymi granicami zewnętrznymi, ale w przypadku sytuacji kryzysowej, gdy nie jest w stanie efektywnie zapewnić warunków bezpieczeństwa, Frontex przejmuje obowiązek koordynowania działań. Współzależność w ochronie granic zewnętrznych UE ma kształt sieci, na którą składają się: 1. narodowe i ponadnarodowe struktury instytucjonalne, m.in. Frontex, ministerstwa i podlegające im krajowe oddziały straży granicznej, oficerowie łącznikowi; 2. ujednolicone przepisy i instrumenty w zakresie przekraczania granic, tj. polityka wizowa, azylowa, koncepcja inteligentnych granic, zautomatyzowane systemy kontroli granicznych; 3. techniczne i finansowe wsparcie na rzecz podnoszenia jakości ochrony granic; 4. bazy danych ‒ np. → System Informacyjny Schengen, VIS, Eurodac.

VIS (Visa Information System), System Informacji Wizowej, to system informatyczny, platforma informacyjna służąca do rejestrowania, przechowywania i wymiany danych osób, zapewnia wymianę informacji pomiędzy państwami należącymi do Schengen dotyczących wydanych wiz oraz osób starających się o jej wydanie. System VIS usprawnia współpracę pomiędzy państwami członkowskimi m.in. w zakresie wspólnej polityki wizowej, zapobiegania handlu wizami oraz identyfikacji osób, które mogą nie spełniać warunków wjazdu, pobytu lub zamieszkania na terytorium UE. EES (Entry/Exit System), system wjazdu/wyjazdu, to zautomatyzowany system informatyczny, który ma na celu rejestrowanie danych dotyczących wjazdu i wyjazdu obywateli państw trzecich przekraczających granice zewnętrzne państw członkowskich i danych dotyczących odmowy wjazdu w odniesieniu do takich obywateli. EES przyczynić się ma do zapobiegania → migracji nielegalnej oraz zapewnienia bezpieczeństwa obywateli UE. Eurodac (European Dactyloscopy) to Europejski Zautomatyzowany System Identyfikacji Odcisków Palców, system informatyczny, którego zadaniem jest umożliwienie państwom członkowskim UE zidentyfikowania osób występujących o azyl, ustalanie państwa członkowskiego, które odpowiada za rozpatrzenie wniosków o ochronę międzynarodową złożonych w państwie członkowskim przez obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca. ETIAS (European Travel Information and Authorisation System), system informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż, ma zastosowanie do obywateli państw trzecich objętych ruchem bezwizowym, którzy wybierają się do strefy Schengen w celu uzyskania zezwolenia na wjazd. Gromadzi informacje o podróżnych przed rozpoczęciem podróży dla zweryfikowania możliwości ich wjazdu na terytorium strefy Schengen. Jego celem jest rozpoznawanie zagrożeń związanych z osobami przekraczającymi granicę UE/strefy Schengen, które nie są objęte obowiązkiem wizowym. [Joanna Lubimow]

Literatura: A. Moraczewska, Zintegrowane zarządzanie granicami zewnętrznymi państw członkowskich Unii Europejskiej jako model Multi-level Governance [w:] Multi-level Governance w Unii Europejskiej, red. J. Ruszkowski, L. Wojnicz, Warszawa ‒ Szczecin 2013 • J. Trubalska, Proces zarządzania kryzysowego w przeciwdziałaniu i zwalczaniu zdarzeń o charakterze terrorystycznym [w:] Reagowanie na zamach terrorystyczne. Wybrane zagadnienia, red. J. Stelmach, Warszawa 2016 • J. Trubalska, Wielowymiarowe zarządzanie granicami zewnętrznymi Unii Europejskiej, „Przegląd Geopolityczny” 2017, nr 19.