BEZPIECZEŃSTWO UNII EUROPEJSKIEJ – realizowane jest z wykorzystaniem instrumentów samej UE, a także jej państw członkowskich w zakresie kompetencji, jakie państwa przyznały Unii. Polityka bezpieczeństwa UE realizowana jest w ramach → wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (art. 24 TUE). Ponieważ UE wyewoluowała ze Wspólnot Europejskich (istniejących od lat 50. XX w. i posiadających kompetencje integracyjne w zakresie gospodarczym), ma znaczne możliwości zapewniania sobie bezpieczeństwa gospodarczego. W czasach istnienia Wspólnot wykształciła się nawet swoista forma dyplomacji gospodarczej, zwanej „stosunkami zewnętrznymi” (ang. external relations), w ramach której Wspólnoty, stosując wobec państw trzecich system ekonomicznych zachęt i nacisków (otwarcie lub ograniczenie dostępu do rynku, wsparcie lub blokowanie inwestycji, kredytów, przepływu technologii), starały się uzyskiwać wpływ na politykę zagraniczną owych państw. Natomiast w zakresie polityki zagranicznej i obronnej państwa członkowskie bardzo ostrożnie przyznawały uprawnienia Wspólnotom, a następnie UE, stąd możliwości w tym zakresie są ograniczone, zwłaszcza że powszechnie przyjmuje się prymat NATO w dziedzinie → bezpieczeństwa militarnego [→ wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony UE]. Unia musi liczyć się z faktem, że jej działania mogą być kontestowane przez te państwa członkowskie, które będą chciały realizować szczególne własne interesy – w sytuacji skrajnej może to sparaliżować działania UE.

Polityka bezpieczeństwa UE początkowo miała charakter reaktywny i wyrażała się w szukaniu odpowiedzi na kryzysy powodowane czynnikami zewnętrznymi. Od 1999 r. zaczęto opracowywać tzw. wspólne strategie – dokumenty prognozujące na kilka lat cele, narzędzia i oczekiwane efekty relacji UE z poszczególnymi państwami lub regionami (np. z Rosją, Ukrainą, państwami basenu Morza Śródziemnego czy regionem Bałkanów Zachodnich). Unia stara się promować nowy model bezpieczeństwa, w mniejszym stopniu oparty na potencjale odstraszania i zdolnościach militarnych, a w większym na promowaniu pewnych wartości (rezygnacja z kary śmierci, ochrona praw kobiet i mniejszości, dbałość o środowisko naturalne), na budowie systemów współpracy międzynarodowej, odwołaniu do praworządności i interesów gospodarczych. W zakresie → bezpieczeństwa ekonomicznego UE dysponuje licznymi narzędziami, przy czym warto wspomnieć o jej znacznej podatności na zagrożenia energetyczne. Wysoko rozwinięta i potężna gospodarka UE nie dysponuje wystarczająco wydajnymi zasobami własnych nośników energii i musi je importować. Spowolnienie gospodarcze lat 2020‒2021 wywołane pandemią COVID-19, a następnie rosyjski szantaż energetyczny związany z inwazją zbrojną przeciwko Ukrainie rozpoczętą w 2022 r. przyspieszyły dywersyfikację źródeł zaopatrzenia UE w nośniki energii.

Ważnym elementem bezpieczeństwa gospodarczego jest bezpieczeństwo finansowe. Powstanie UE w 1993 r. wiązało się z przygotowaniami do wprowadzenia wspólnej waluty, co oznaczało wzmocnienie przez państwa członkowskie dyscypliny budżetowej (redukcja inflacji, deficytów budżetowych i długów publicznych). Powołanie strefy waluty euro, o zasięgu i sile gospodarczej porównywalnych z amerykańskim dolarem, miało uczynić europejską gospodarkę konkurencyjną, stabilną i niepodatną na kryzysy walutowe (jak kryzys lat 1992‒1993 spowodowany zjednoczeniem Niemiec). Wejście do obiegu waluty euro (w latach 1999‒2002) w istocie oznaczało integrację finansową znacznego obszaru (początkowo 11 z 15, obecnie 19 z 27 państw UE), ale nie zmieniało faktu, że poszczególne kraje prowadziły własne polityki makroekonomiczne, a niektóre zakładały wręcz, że członkostwo w tzw. eurolandzie pozwala im na rozluźnienie dyscypliny finansów publicznych. Dlatego światowy kryzys finansowy lat 2008‒2013, mimo że rozpoczął się w USA, szczególnie mocno dotknął państwa eurolandu, zwłaszcza te o słabszych gospodarkach i mniej restrykcyjnych finansach publicznych. Państwa te w latach 2009‒2013 musiały zaakceptować programy stabilizujące ich finanse publiczne za cenę dużych obciążeń spadających na społeczeństwa. Strefa waluty euro została uratowana i wzmocniona nowymi mechanizmami ochronnymi (art. 136 ust. 3 TFUE dodany w latach 2010‒2013), ale za cenę zubożenia społeczeństw państw Europy Południowej, a także poddania finansów tych państw kilkuletniej kontroli międzynarodowej.

Zarówno UE, jak i jej państwa członkowskie coraz większe znaczenie nadają → bezpieczeństwu informacyjnemu. Zarówno służby specjalne rozmaitych mocarstw, jak i agencje reklamowe wielkich korporacji czy wreszcie sami właściciele mediów mogą kreować zainteresowanie wobec pewnych kwestii oraz wygaszać wobec innych. Znaczenie mediów społecznościowych i ich możliwości kreowania postaw społecznych wykazało np. głosowanie nad wystąpieniem Wielkiej Brytanii z UE w 2016 r., a zwłaszcza społeczne reakcje na pandemię COVID-19 w latach 2020‒2021 (pojawienie się licznych teorii spiskowych oskarżających np. wielkie koncerny farmaceutyczne o wykorzystywanie pandemii do maksymalizacji zysków czy też rządy o ograniczanie praw obywatelskich). Zabiegi UE o weryfikowanie informacji i liczne projekty uruchomione w ramach programu badań naukowych i innowacji „Horyzont 2020” zwiększają wiarygodność przekazu informacyjnego, jaki funkcjonuje w Europie. Jednakże pojawiają się obawy, że zbytnia kontrola informacji i ich wiarygodności może zachęcać do ich selekcjonowania pod kątem upodobań kontrolerów – a to mogłoby oznaczać przywrócenie nieoficjalnej formy cenzury. [Paweł Turczyński]

Literatura: A. Ciupiński, M. Soja, Europejska unia bezpieczeństwa i obrony: struktury, wizje, perspektywy, Warszawa 2020 • P. Kobza, Emancypacja Europy: stosunki Unii Europejskiej i USA, Warszawa 2020 • P. Turczyński, Aspiracje Unii Europejskiej jako kreatora ładu międzynarodowego: lata 2005‒2012, Wrocław 2013.