BEZPIECZEŃSTWO ZBIOROWE – model ładu międzynarodowego polegający na funkcjonowaniu systemu polityczno-prawnych założeń i działań, którego celem jest troska o pokój na świecie, dążenie do jego utrwalania, stanowienie zasad pokojowego rozstrzygania sporów między uczestnikami życia międzynarodowego przy założeniu wspólnego działania wobec groźby lub faktycznej agresji zbrojnej. Inne modele ładu międzynarodowego to np. model równowagi sił, system blokowy czy system bezpieczeństwa kooperatywnego. Istotą koncepcji bezpieczeństwo zbiorowego [bezp.zb.] jest zapewnienie bezpieczeństwa w sposób kolektywny (czyli nie wyłącznie poprzez zwiększanie własnej siły), a ponadto (co szczególnie istotne) poprzez tworzenie systemu → bezpieczeństwa międzynarodowego opartego na zasadzie powszechności, a nie blokowości. Odróżnia to bezp.zb. od sojuszy i zbiorowej → samoobrony (tj. wielostronnych sojuszy, które dysponują efektywną wspólną organizacją militarną i ukierunkowane są na obronę przed ewentualnym agresorem spoza tej organizacji). Bezp.zb. opiera się na trzech podstawowych elementach: po pierwsze – współczesne zagrożenia nie są ograniczone do poszczególnych państw i nie zatrzymują się w obrębie ich granic, po drugie – są one powiązane i po trzecie – należy im się przeciwstawiać zarówno globalnie i regionalnie, jak i na poziomie poszczególnych państw. Współcześnie żaden kraj, nawet najpotężniejszy, nie jest w stanie stawić czoło zagrożeniom pojedynczo, bez współdziałania ze społecznością międzynarodową. Model bezp.zb. opiera się zatem na założeniu, że świat jest niepodzielny i każdy członek międzynarodowej wspólnoty musi przyjść z pomocą innym, stosując środki dyplomatyczne, gospodarcze, a w skrajnych przypadkach – militarne.

System bezp.zb. jest stanowiony poprzez: system powszechnie uznanych zasad i norm prawa międzynarodowego, z których najważniejszy jest zakaz stosowania siły czy groźby użycia siły w stosunkach międzynarodowych; rozwiązywanie sporów międzynarodowych wyłącznie przez metody pokojowe; uznawanie suwerennej równości państw; szacunek do podstawowych praw człowieka; wzajemną nieinterwencję państw w sprawy wewnętrzne; stosowanie systemu środków pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych; wykorzystywanie systemu środków zbiorowych dla zapobiegania oraz usuwania groźby wojny, naruszenia pokoju i aktów agresji; korzystanie z systemu zbiorowych środków rozbrojenia; realizowanie systemu środków skierowanych na umocnienie zaufania między państwami [→ środki budowy zaufania]. Podstawą funkcjonowania systemu bezp.zb. są zobowiązania państw w zakresie: aktywnej współpracy w sprawie usunięcia jakichkolwiek niebezpieczeństw dla pokoju międzynarodowego; niestosowania siły albo groźby użycia siły w stosunkach wzajemnych; rozwiązywania sporów między sobą wyłącznie w sposób pokojowy.

W literaturze podkreśla się, że dotąd nie urzeczywistniono bezp.zb. jako sensu stricto modelu bezpieczeństwa w stosunkach międzynarodowych. Wypracowany po pierwszej wojnie światowej nowy ład światowy miał opierać się na modelu bezp.zb. (a nie jak uprzednio na równowadze sił), co instytucjonalnie miała zapewniać Liga Narodów. Powstała ona na gruncie koncepcji idealistycznych, jednakże historia pokazała, że przyjęte rozwiązania okazały się nieskuteczne. Kontynuację koncepcji bezp.zb. po drugiej wojnie światowej w wymiarze globalnym stanowiła → Organizacja Narodów Zjednoczonych
(której Polska jest członkiem od 1945). Jak podkreśla Janusz Symonides, nieskuteczność, a nawet niekiedy wręcz paraliż systemu bezp.zb. ONZ ma wiele przyczyn, a wśród nich zwłaszcza fakt, że nigdy nie został wprowadzony w życie dokładnie zgodnie z postanowieniami Karty NZ. [Agnieszka Filipek, Jolanta Itrich-Drabarek]

Literatura: O. Kuczyk, Ewolucja treści systemu bezpieczeństwa zbiorowego jako składnika teorii organizacji międzynarodowych, „Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych” 2012, nr 4 • J. Stańczyk, System bezpieczeństwa Ligi Narodów w perspektywie teoretycznej nauk o bezpieczeństwie, „Bezpieczeństwo. Teoria i praktyka” 2012, nr 4 • J. Symonides, Bezpieczeństwo międzynarodowe w reformie ONZ, „Rocznik Strategiczny” 2015/2016.