BEZPIECZEŃSTWO ZDROWOTNE – stan braku → zagrożeń wpływających negatywnie na zdrowie człowieka, na jego pogorszenie, uszczerbek lub utratę. Bezpieczeństwo zdrowotne [bezp.zdr.] to również proces polegający na dążeniu przez jednostkę do osiągnięcia dobrostanu w wymiarze fizycznym, psychicznym i społecznym, umożliwiającego funkcjonowanie w optymalnych warunkach sprzyjających zdrowiu i zrównoważonemu rozwojowi. Oznacza również zdolność jednostki do przystosowania się do zmiennych warunków otaczającego ją środowiska. Brak bezp.zdr. odpowiada subiektywnemu → poczuciu zagrożenia. Poczucie bezp.zdr. to przekonanie o braku (lub niskim prawdopodobieństwie wystąpienia) zagrożeń powodujących poniesienie uszczerbku na zdrowiu czy utratę zdrowia i osiągnięciu dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego.

Bezp.zdr. jest istotnym obszarem polityki państwa – polityki zdrowotnej, której zadaniem jest polepszanie zdrowia i dobrego samopoczucia ludności, zagwarantowanie skutecznego dostępu do systemu ochrony zdrowia wszystkim obywatelom, a także niwelowanie dyskryminacji w dostępie do służby zdrowia. Zdrowie jest wartością najwyższą, jest jednym z podstawowych dóbr cenionych przez człowieka i grupy społeczne, a bezp.zdr. jest jednym z najistotniejszych elementów → bezpieczeństwa narodowego. W kontekście rozwoju społecznego i gospodarczego państwa zdrowie ma istotne znaczenie ekonomiczne. W dobie pandemii COVID-19 odnotowano wzrost znaczenia
bezp.zdr., które wspólnie z bezpieczeństwem ekonomicznym, gospodarczym i informacyjnym zalicza się do priorytetowych aspektów → bezpieczeństwa państwa. Dla bezp.zdr. istotne znaczenie ma demokratyzacja życia – stwarza ona szanse indywidualnego rozwoju, możliwości pełniejszego wykorzystania sił i zdolności, zwiększa poczucie odpowiedzialności za własne działania, sprzyja aktywnej postawie wobec życia i kreowania własnego zdrowia. Prowadzenie zdrowego stylu życia stanowi dla jednostki oczywisty warunek wszelkich osiągnięć, a państwu pozwala redukować koszty zwolnień z pracy, leczenia i opieki zdrowotnej.

Pojęcie zdrowia jest wieloznaczne, podobnie jak pojęcie bezpieczeństwa. Jerzy Stańczyk zauważa, że analiza ewolucji pojmowania zdrowia wykazuje tendencję do stopniowego poszerzania zakresu tego pojęcia adekwatną do poszerzonego definiowania bezpieczeństwa. Według WHO zdrowie jest stanem pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, umysłowego i społecznego. W Konstytucji WHO zdrowie oznacza całkowity dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie wyłącznie brak choroby lub niepełnosprawności. Korzystanie z najwyższego osiągalnego poziomu zdrowia jest jednym z podstawowych praw człowieka bez różnicy rasy, płci, pochodzenia, warunków społecznych czy ekonomicznych. W Karcie Promocji Zdrowia WHO (1986) za podstawowe dla zdrowia uznano: bezpieczeństwo, wykształcenie, mieszkanie, żywność i źródła utrzymania. W Karcie zdefiniowano promocję zdrowia jako proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę. Kontrola nad własnym zdrowiem oznacza kontrolę nad czynnikami determinującymi zdrowie. Zadaniem promocji zdrowia jest kształtowanie sposobów i warunków życia najbardziej optymalnych dla zachowania zdrowia oraz pełnienie funkcji mediacyjnej między ludźmi a ich środowiskiem, która dotyczy zarówno indywidualnych wyborów, jak i działalności w wymiarze społecznym. Zasady promocji zdrowia odnoszą prozdrowotną działalność do całych populacji, również do ludzi aktualnie zdrowych i niezagrożonych żadnymi chorobami, gdyż jej celem jest aktywna budowa potencjału zdrowia, wzrost odpowiedzialności społecznej za zdrowie, obecnie i w przyszłości. Promocja zdrowia służy zarówno poprawie istniejącego stanu, jak i zachowaniu go i odnosi się do każdej fazy ludzkiego życia, niezależnie od posiadanej sprawności. Powstały model społeczno-ekologiczny ochrony zdrowia umiejscowił zdrowie jako wypadkową potencjału zdrowotnego i dynamicznej równowagi pomiędzy fizjologicznymi, psychologicznymi, społecznymi i ekologicznymi parametrami funkcjonowania.

Rozwój człowieka charakteryzuje się dużą dynamiką, jest on wynikiem wzajemnie na siebie oddziałujących wpływów biologicznych i środowiskowych. Do czynników biologicznych należą czynniki genetyczne, morfologiczno-konstytucjonalne oraz biochemiczno-fizjologiczne. Środowisko wywiera swój wpływ poprzez czynniki natury fizycznej, psychologicznej i społeczno-kulturowej. Wszystkie te czynniki oddziałują na rozwój całej osobowości człowieka. Model Lalonde’a wyróżnia cztery grupy okoliczności warunkujących tzw. pole zdrowia człowieka: czynniki biologiczne (genetyczne); czynniki środowiska zewnętrznego; czynniki związane ze stylem życia; efekty działalności medycyny (służba zdrowia).

Życie społeczności ludzkich przynosi coraz to nowe zagrożenia, a w związku z tym pojawia się dążenie do wpływania na brak → poczucia bezpieczeństwa i przeciwdziałania negatywnym zjawiskom. Na pojawianie się nowych zagrożeń w życiu człowieka i grup społecznych wpływa rozwój cywilizacyjny, technologiczny, informacyjny, zmiany kulturowe i społeczne. Osiąganie celów społecznych nie jest możliwe, jeśli nie jest zaspokojona potrzeba bezp.zdr. Stan zdrowia jednostek i społeczności stanowi istotny warunek rozwoju gospodarczego, społecznego, kulturowego, zdolności adaptacyjnych oraz skutecznego działania w sytuacjach kryzysowych państwa i jego obywateli. Szczególnym wyrazem troski o stan zdrowia jest przejawianie wysokiego poziomu kultury bezp.zdr. w wymiarze personalnym i strukturalnym. Związane jest to z rozpoznawaniem potrzeb zdrowotnych oraz przygotowaniem środków i narzędzi niezbędnych do podejmowania działań na rzecz zdrowia jednostki oraz ogółu obywateli. W państwach najwyżej rozwiniętych, jak podkreśla Marian Cieślarczyk, charakteryzujących się najwyższym poziomem → kultury bezpieczeństwa obywateli, u podstaw bezpieczeństwa każdego podmiotu charakteryzującego się strategicznym myśleniem o bezpieczeństwie leży → bezpieczeństwo ekologiczne oraz bezp.zdr. i dopiero na tej podstawie można budować bezpieczeństwo ekonomiczne i polityczne oraz kolejne przedmiotowe segmenty bezpieczeństwa, takie jak bezpieczeństwo publiczne, polityczne, militarne, społeczne oraz inne. [Joanna Ważniewska]

Literatura: M. Cieślarczyk, Kultura bezpieczeństwa i obronności, Siedlce 2006 • A. Ostrowska, Styl życia a zdrowie. Z zagadnień promocji zdrowia, Warszawa 1999 • J. Stańczyk, Współzależność kategorii bezpieczeństwa i zdrowia jako problem teoretyczno-praktyczny [w:] Wybrane problemy bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli w Polsce, red. M. Cieślarczyk, A. Filipek, A.W. Świderski, J. Ważniewska, Siedlce 2011.