BEZPIECZEŃSTWO ZEWNĘTRZNE – oznacza pewność przetrwania, harmonijnego funkcjonowania i rozwoju podmiotu, wynikającą z braku → zagrożeń powodowanych przez jego otoczenie lub z posiadania zdolności ochrony przed nimi. Kategoria bezpieczeństwa zewnętrznego [bezp.zew.] (i → bezpieczeństwa wewnętrznego) jest formułowana na podstawie typologii bezpieczeństwa według kryterium umiejscowienia źródeł zagrożeń – na zewnątrz lub wewnątrz podmiotu, a także podobnego ukierunkowania działalności podmiotu na rzecz zapewnienia sobie bezpieczeństwa. W odniesieniu do jednostki ludzkiej bezp.zew. dotyczy jej otoczenia: środowiska geograficznego i społecznego, w którym funkcjonuje, a zwłaszcza szkodliwych czynników z niego wynikających – wyzwań i zagrożeń, mogących zakłócić wewnętrzną stabilność organizmu i w rezultacie jego dobrostan, a w skrajnym przypadku doprowadzić do jego unicestwienia. Podobnie w odniesieniu do podmiotów zbiorowych – grup i organizacji – bezp.zew. dotyczy ich przetrwania, harmonijnego funkcjonowania i rozwoju w kontekście ich bliższego i dalszego otoczenia, które z jednej strony umożliwia im zachowanie wymienionych wartości, jednak z drugiej jest źródłem różnorodnych szkodliwych czynników zagrażających ich bezpieczeństwu. Są one związane ze środowiskiem naturalnym, a także z funkcjonowaniem innych grup i organizacji. Konflikty pomiędzy tymi drugimi, zwłaszcza państwami i narodami, stanowiły i stanowią jeden z głównych problemów bezpieczeństwa.
Określając kategorię bezp.zew. (i bezp. wewnętrznego) należy uwzględnić jego względność wynikającą z zawierania się mniejszych podmiotów w szerszych strukturach, Z tego względu to samo środowisko dla pierwszych z nich będzie miało charakter otoczenia, podczas gdy dla tych drugich będzie mieściło się w ich strukturze, stanowiąc ich wewnętrzne uwarunkowanie funkcjonowania. Adekwatnie, w pierwszym przypadku środowisko to będzie traktowane w kategorii bezp.zew., a w drugim – wewnętrznego. Na przykład dla wspólnoty gminnej czy powiatowej otoczeniem zewnętrznym są inne gminy bądź powiaty, podczas gdy z perspektywy państwa wszystkie tego typu podmioty w granicach jego terytorium są wewnętrznymi elementami jego struktury, traktowane są więc w kategorii bezpieczeństwa wewnętrznego.
Podział na bezp.zew. i wewnętrzne jest dobrze utrwalony w odniesieniu do państwa i narodu jako zewnętrzny i odpowiednio wewnętrzny wymiar → bezpieczeństwa narodowego, w tym pierwszym przypadku dotyczący oddziaływania na państwo innych aktorów systemu międzynarodowego, zwłaszcza innych państw, ale także pozapaństwowych uczestników stosunków międzynarodowych. Klasyczne zagrożenie bezp.zew. państwa wynika ze stosowania → przemocy zbrojnej. Może ona prowadzić do utraty terytorium państwa (wraz z zamieszkującą je ludnością), co w praktyce oznaczałoby jego upadek jako terytorialnej struktury politycznej, a tym samym utracenie żywotnych wartości narodowych, zwykle odnoszonych do jego sfery wewnętrznej. Inaczej ujmując, zachowanie wewnętrznych wartości narodowych jest warunkowane zapewnieniem bezp.zew., dlatego państwa przywiązują do niego szczególną wagę. Potwierdzenie takiego podejścia stanowi utrzymywanie sił zbrojnych i struktur państwa związanych z → obroną narodową.
W tradycyjnym ujęciu istota bezp.zew. państwa wyraża się w pragnieniu, właściwym każdemu narodowi i państwu, bycia zabezpieczonym przed ryzykiem agresji. Opiera się na pewności, że nie zostanie się zaatakowanym, a jeśli do tego dojdzie, będzie ono w stanie ten atak odeprzeć samodzielnie lub z pomocą innych państw – sojuszniczych i w ramach doraźnych koalicji. Wraz z poszerzeniem zakresu środków stosowanych do wpływania na zachowania innych uczestników stosunków międzynarodowych i jednoczesnym spadkiem atrakcyjności siłowych metod rozwiązywania konfliktów pomiędzy państwami środki militarne w znacznej mierze utraciły swoją dominującą pozycję na rzecz innych, pozamilitarnych – zwłaszcza ekonomicznych – instrumentów oddziaływania.
Zewnętrzne uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego wynikają z uprzywilejowanej i dominującej pozycji, jaką zajmują suwerenne państwa w anarchicznym systemie międzynarodowym. Brak nadrzędnej władzy nad nimi może prowadzić do ścierania się ich interesów, co z kolei może powodować spory i konflikty międzynarodowe. W celu ograniczenia anarchiczności stosunków międzynarodowych ustanowiono liczne instytucje międzynarodowe, czyli zbiory zasad normujących postępowanie państw we wzajemnych stosunkach. Mają one m.in. służyć rozwiązaniu problemu określanego pojęciem → dylematu bezpieczeństwa. Sprawia on, że z powodu braku zaufania w relacjach pomiędzy państwami podejmują one decyzje gorsze od optymalnych, aby tylko uniknąć ryzyka wynikającego z niezgodnego z oczekiwaniami postępowania innych państw, mogących stanowić zagrożenie ich żywotnych interesów.
Państwo, aby zapewnić bezp.zew., powołuje w tym celu specjalne instytucje, które ukierunkowane są przede wszystkim na otoczenie państwa w systemie międzynarodowym. Główną rolę pod tym względem odgrywa obrona narodowa, która tradycyjnie jest utożsamiana z przeciwstawianiem się zagrożeniom militarnym ze strony innego państwa lub ich grupy.
Jakkolwiek wyodrębnienie bezp.zew. (i wewnętrznego) ułatwia procesy poznawcze, jednak obydwa te wymiary są ściśle współzależne, a procesy w nich zachodzące często rozciągają się na oba rodzaje. Współcześnie, wraz z postępującym rozwojem cywilizacyjnym i procesem globalizacji, pojawiły się → zagrożenia bezpieczeństwa, które nie dają się jednoznacznie zaszeregować do kategorii zagrożeń wewnętrznych czy zewnętrznych. Są one określane mianem transgranicznych. Z tych względów podział na sferę bezp.zew. i wewnętrznego państwa rozmywa się, choć ciągle jest przydatny w organizowaniu właściwych struktur państwa, ukierunkowanych na zewnętrzne lub wewnętrzne aspekty jego bezpieczeństwa. [→ zagrożenie zewnętrzne państwa] [Lech Chojnowski]
Literatura: L. Chojnowski, Bezpieczeństwo. Zarys teorii, Słupsk 2015 • L. Chojnowski, Bezpieczeństwo narodowe. Studium teoretyczne, Słupsk 2016 • Bezpieczeństwo zewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej, red. T. Jemioło, K. Malak, Warszawa 2002.