BITWA – zbrojne starcie sił zbrojnych stron konfliktu, zazwyczaj o znacznych (dla danej epoki i konfliktu) rozmiarach, mające zwykle duży lub decydujący wpływ na przebieg lub wynik operacji, kampanii, a nawet wojny. Potocznie bitwą [bit.] określa się każde większe starcie zbrojne, ale często określenie bit. wobec danego starcia zbrojnego ma charakter uznaniowy czy propagandowy. I tak np. powszechnie nazywa się bit. starcie zaledwie ok. 600 żołnierzy USA i ok. 1500 wojowników plemienia Dakotów nad rzeką Little Bighorn w 1876 r. – ze względu na znaczenie tego starcia dla Indian i ich wyraźne zwycięstwo. Z kolei dwie toczone symultanicznie bit. między armiami Francji i Prus w 1806 r. zostały w przekazach propagandowo połączone w jedną (cesarz Napoleon odniósł łatwy sukces pod Jeną, natomiast jego podwładny, marszałek Davout odniósł samodzielnie znacznie większe zwycięstwo pod Auerstadt – cesarz więc nakazał uznać oba starcia za jedną „bitwę pod Jeną-Auerstadt”, w której oczywiście to on miał być naczelnym dowódcą i głównym zwycięzcą). Po 2004 r. starcie o budynki administracyjne w irackim mieście Karbala podnoszono w Polsce do rangi bit., mimo że broniło się w nich zaledwie 16 polskich żołnierzy, wspartych przez mniejsze grupy Bułgarów i Irakijczyków, przeciwko znacznym – co najmniej kilkuset bojówkarzy – siłom rebeliantów irackich (aczkolwiek faktycznie było to dla polskich żołnierzy największe starcie od końca drugiej wojny światowej).

Dwie najstarsze odnotowane historycznie bit. to starcie Egiptu z koalicją władców syryjskich pod Megiddo (między 1503 a 1457 r.p.n.e.) i starcie Egiptu z Hetytami pod Kadesz w Syrii ok. 1274 r.p.n.e. Z kolei bit. nad rzeką Tollense w Meklemburgii (między 1300 a 1250 r.p.n.e.) nie pozostawiła śladów w kronikach, ale została odkryta jako stanowisko archeologiczne – nieznane są strony ani przyczyny konfliktu, ale wiadomo, że brało w nim udział kilka tysięcy zawodowych wojowników z różnych regionów Europy.

We wcześniejszych epokach rozmiary sił zbrojnych walczących stron umożliwiały dokładne co do czasu i miejsca określenie bit. (do rzadkości należały bit. trwające dłużej niż jeden dzień, trzydniową bitwę pod Lipskiem w 1813 r. nazwano pompatycznie „bitwą narodów”). Im bliżej współczesności i im większe siły walczących stron, tym większa skala starć uznawanych za bit., dłuższy czas ich trwania i rozleglejszy obszar, na którym znajdowały się walczące strony (bit. pod Verdun w 1916, bit. pod Warszawą w 1920, bit. o Wielką Brytanię w 1940).

Niekiedy pojęcie bit. jest nieostre i stosuje się je do różnej skali działań zbrojnych, zamiennie z pojęciem operacja lub kampania. Przykładowo bit. nazywa się zarówno starcie na Łuku Kurskim w 1943, jak i stanowiący jego fragment bój pod Prochorowką, a także zarówno starcie w Ardenach w 1944, jak i będące jego epizodem oblężenie miasta Bastogne; pojawia się też określenie „bitwa o Atlantyk” dla całości zmagań morskich Anglosasów z Niemcami o bezpieczeństwo konwojów w latach 1941‒1944.

Na współczesnym lądowym polu walki wyróżniane są następujące rodzaje bitew: bit. graniczna – jedna ze stron atakuje przeciwnika i stara się przełamać opór jego jednostek chroniących granicę; bit. spotkaniowa – obie strony jednocześnie starają się zrealizować swoje natarcie; bit. obronna – strona broniąca się zamierza utrzymać jakiś teren, nie dopuszczając do niego przeciwnika lub zadając mu jak największe straty; bit. zaczepna – próba zdobycia terenu i/lub zniszczenia broniących się tam wojsk. Również na morzu i w powietrzu siły zbrojne walczących stron mogą prowadzić między sobą bit. (np. o panowanie w powietrzu, w osłonie operacji desantowych). [→ bój] [Paweł Turczyński]

Literatura: E.V. D’Abernon, Osiemnasta decydująca bitwa w dziejach świata – pod Warszawą 1920 r., Warszawa 1990 • Z. Ryniewicz, Leksykon bitew świata, Warszawa 2008 • Wojsko, wojna, broń, red. M. Kamler, Warszawa 2001.