FILOZOFIA BEZPIECZEŃSTWA – wiedza szczegółowa, krytyczna spekulacja na temat pojęcia bezpieczeństwa wraz z krytyczną spekulacją na temat jego poznania i możliwości wyboru metod jego sprawiania. Jest najogólniejszą wiedzą o formach istnienia lub stanach rzeczy, ich poznawaniu i kształtowaniu oraz wartościowaniu. Naukowy program badawczy filozofii bezpieczeństwa [f.bezp.] osadzony jest na poszukiwaniu odpowiedzi – i ich uzasadnianiu – na takie podstawowe pytania filozoficzne, jak: 1. Czym jest bezpieczeństwo (co to jest bezpieczeństwo)? 2. Co mogę wiedzieć o bezpieczeństwie (jego istocie i istnieniu)? 3. Co mogę czynić w zakresie kształtowania i wpływania na bezpieczeństwo? 4. Co mogę sobie wyobrazić o bezpieczeństwie? Propagowanie i uprawianie f.bezp. w Polsce przypada na początek lat 90. XX w., a zainicjowane zostało przez Ryszarda Rosę i Janusza Świniarskiego, którzy zakreślili jej warstwy: 1. ontologiczną (genezy, struktury i funkcjonowania oraz przyszłości bezpieczeństwa); 2. epistemologiczną (źródeł wiedzy o bezpieczeństwie, jej rodzajach i istocie); 3. aksjologiczną i prakseologiczną (wartościowania bezpieczeństwa i metod jego sprawiania); 4. historyczną (dotyczącą systematyzacji poglądów słynnych filozofów na wojnę, pokój i bezpieczeństwo). Inicjatywa ta nawiązywała do konstatacji (z początku lat 80. XX w.) Barry’ego Buzana o przewartościowaniu i syntezie koncepcji rywalizujących w teorii stosunków międzynarodowych; z jednej strony, materialistyczno-empirycznych – preferujących wojnę, walkę i siłę (power) w tych stosunkach, z drugiej zaś idealistyczno-racjonalistycznych – preferujących pokój i wyrzekanie się przemocy w relacjach międzynarodowych. W tej transcendentalnej syntezie bezpieczeństwo ujmowane realistycznie (ani nie tylko idealistycznie, ani nie tylko empirycznie) jawiło się i jawi jako „wojno-pokój”. Takie ujęcie przejęła f.bezp. w swej wersji realistycznej, chociaż występują zarówno wersje (koncepcje) idealistyczne, które identyfikują bezpieczeństwo z pokojem i wyrzekaniem się przemocy oraz współpracą, jak i koncepcje materialistyczno-empiryczne, identyfikujące bezpieczeństwo z wojną, przemocą i siłą, a ostatnio też koncepcje konstruktywistyczne, identyfikujące bezpieczeństwo z twórczą aktywnością ludzi, którzy kontrolują rządzących i są przez nich kontrolowani.
W realistycznej f.bezp. znaczenie słowa „bezpieczeństwo” i jej przedmiot wiązany jest z pieczą, troską i kontrolą oraz sterowaniem (władaniem) przez to, co nazywane jest wojną (pierwszą ludzką pracą) i to, co nazywane jest pokojem (pierwszym marzeniem ludzi), aby osiągnąć to, co pożądane – pożyteczne, dobre i piękne oraz bezpieczne. Realistyczna f.bezp., przyjmując i rozwijając argumentację, że wojna i pokój stanowią dwie podstawowe metody sprawiania bezpieczeństwa i jego kształtowania, definiuje je, odwołując się do rozróżnienia przez Tadeusza Kotarbińskiego czterech czynów prostych: destrukcyjnych, konstrukcyjnych i profilaktycznych oraz konserwacyjnych. Czyny te i ich złożenia oddziałują na system społeczny, którego podstawowymi elementami w rozpoznaniu cybernetyki społecznej (Mariana Mazura i Józefa Kosseckiego) jest socjomasa, socjoenergia, socjostruktura i socjokultura. Te podstawowe elementy systemu społecznego f.bezp. w wersji realistycznej wiąże z nauką Arystotelesa o pierwszych przyczynach. Nauką, która przekonuje, że wiedzę prawdziwą o rzeczy (stanie rzeczy, formie istnienia) ma ten, kto potrafi wskazać przyczynę: budulcową (materialną), sprawczą i formalną oraz celową. Tym samym w rekomendacjach realistycznej f.bezp. wskazuje się i argumentuje, że o bezpieczeństwie stanowi: 1. liczba i jakość ludzi składających się na dany system społeczny (np. kraju) – socjomasa; 2. podejmowane przez nich działania wojenne i pokojowe (konieczne i pożyteczne) stanowiące o socjoenergii wyrażanej w miarach ekonomicznych, głównie dostatku i sytości – albo ich braku; 3. dążenie do pięknej formy bezpiecznego zorganizowania życia społecznego wyrażanego w prawie stanowiącym o ustroju (np. państwa) – stosowna socjostruktura; 4. preferencja dla określonych wartości wybieranych przez ludzi składających się na dany system społeczny – socjokultura. Te elementy systemu społecznego w ostatnich publikacjach (z XXI w.) dotyczących f.bezp. i sekuritologii badane są w perspektywie nie tylko pierwszych przyczyn z nauki Arystotelesa i cybernetycznych elementów systemu społecznego, lecz również teorii Wielkiego Wybuchu, która za uniwersalne fundamenty naszego Wszechświata uznaje materię (masę), energię, przestrzeń i czas. Badania takie skłaniają do hipotetycznego przeświadczenia, że najobszerniej i najogólniej bezpieczeństwo można postrzegać jako synergetyczne złożenie zarówno elementów, jak i relacji między nimi stanowionych przez: 1. materię, budulec i socjomasę uwikłanych w 2. energię, sprawstwo i socjoenergię, 3. przestrzeń, formę i socjostrukturę, 4. czas, cel i socjokulturę. [Janusz Świniarski]
Literatura: W. Rechlewicz, Elementy filozofii bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo z perspektywy historii filozofii i filozofii pokoju, Warszawa 2012 • R. Rosa, Filozofia bezpieczeństwa, Warszawa 1995 • J. Świniarski, P. Kawalerski, Drogi i bezdroża securitologii, Warszawa 2019.