NARÓD – trwała wspólnota ludzi ukształtowana historycznie na gruncie wspólnego terytorium, wspólnoty losów dziejowych, kultury, języka i życia ekonomicznego, charakteryzująca się świadomością odrębności i przynależności jej członków, najczęściej związana z dążeniem do posiadania i utrzymania własnej państwowości. Różnorodność procesów historycznych determinuje różnorodność form istnienia społeczności narodowych i etnicznych, dlatego każdy naród [nar.] ma własne, specyficzne dla siebie cechy, jednakże występują również właściwości wspólne wszystkim nar. lub ich większości. Te podstawowe cechy, najistotniejsze właściwości pojęcia nar. są w literaturze ujmowane w różny sposób, lecz podstawowe akcenty są prezentowane w zbliżony sposób. 1. Zbiorowość terytorialna ‒ każdy nar. posiada swe narodowe terytorium. Spory o zakres narodowego terytorium są częstą (w przeszłości bardzo częstą) przyczyną międzynarodowych napięć i konfliktów. 2. Nar. ma swą odrębną kulturę, która najczęściej utożsamiana jest z językiem i z wytworami tego języka, czyli literaturą, historią, tradycją (przy czym nie wszystkie narody mają swoiste narodowe języki). Nar. bywa definiowany jako wspólnota komunikacji, którą należy tu rozumieć nie tylko jako przekaz komunikatów logicznych, lecz jako szeroko rozumianą komunikację kulturową, przekaz norm, wartości, symboli. 3. Każdy nar. dąży do posiadania odrębnego narodowego państwa. Zbiorowość o odrębnej kulturze, języku, która nie dąży do posiadania swego państwa, nazywana jest narodowością lub grupą etniczną. 4. Nar. wytwarza tożsamość narodową – odrębną świadomość i przywiązanie do własnej grupy, specyficzny rodzaj więzi, która łączy członków wielkiej, na ogół wielomilionowej i anonimowej grupy, której istotną cechą jest przekonanie o pochodzeniu wszystkich członków nar. od wspólnych przodków.

Przekonanie to bywa źródłem nacjonalizmu, który w wersji pozytywnej oznacza dumę narodową i gotowość do obrony nar. w wypadku jego zagrożenia, może stanowić podstawę mobilizacji społeczeństwa w wielu ważnych sferach życia społecznego. W wersji negatywnej to postawa, ale także ideologia, w której dominuje przekonanie o szczególnej wartości własnego nar. (jego wyższości), konieczności obrony jego interesów i praw, nierzadko kosztem innych nar. Wiąże się z tym postawa uznawana za stosunkowo łagodną, ale jednocześnie powszechną, czyli ksenofobia – określana jako nieufność wobec innych oparta na rozróżnieniu „my – oni”, przy czym „oni” na ogół są postrzegani jako obcy, inni, a zatem traktowani z dystansem, a nawet wrogością.

Nar. jest podmiotem → bezpieczeństwa, jest pojęciem wyróżniającym kategorię → bezpieczeństwa narodowego, które akcentuje ochronę interesów nie tylko państwa jako całości, ale również narodu – społeczeństwa. [→ patriotyzm] [Bogdan Zdrodowski, Jolanta Itrich-Drabarek]

Literatura: G. Babiński, Naród czy więź narodowa? Przemiany pojęcia narodu w kulturze najnowszej, „Ethos” 2009, nr 3/4 • J. Szacki, O narodzie i nacjonalizmie, „Więź” 1997, nr 3 • B. Zdrodowski, Rozważania o bezpieczeństwie państwa [w:] Od sztuki wojennej do bezpieczeństwa narodowego, red. W. Kitler, Warszawa 2017.